Korapsyon: Kung anong bigkas, siyang baybay

KORAPSYON: KUNG ANONG BIGKAS, SIYANG BAYBAY

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nabasa ko ang sinulat ni National Artist Virgilio S. Almario sa kanyang kolum na Filipino Ngayon sa pesbuk hinggil sa baybay ng salin sa wikang Filipino ng corruption. Tinalakay nga niya kung korupsiyon ba o korapsiyon ang tamang salin. Basahin ang kanyang sanaysay na may pamagat na KORUPSIYON O KORAPSIYON? sa kawing na: https://web.facebook.com/photo?fbid=1403137705151190&set=a.503294381802198

Pansinin. Sa dalawang nabanggit na salitâ ay kapwa may titik i sa pagitan ng titik s at y. Hindi niya binanggit ang salitang korapsyon. Palagay ko'y dahil mas akademiko ang kanyang talakay.

Sa karaniwang manunulat tulad ko, natutunan ko ang isang batas sa balarila na nagsasabing kung anong bigkas ay siyang baybay. O kung paano sinabi ay iyon ang ispeling.

Kaya sa wari ko ay walang mali sa salitang korapsyon o kaya'y kurapsyon. Di tayo tulad ng mga Inglesero na talagang mahigpit sa ispeling.

Ang salitang korapsyon ang ginamit ng mga taga-Pasig sa kanilang konsiyertong Pasig Laban sa Korapsyon noong Nobyembre 8, 2025, kung saan isa ako sa naimbitahang bumigkas ng tulâ hinggil sa nasabing napapanahong isyu.

Kaya ang salitang korapsyon ang gagamitin ko sa ipapagawa kong tarp para sa paglahok sa isang konsyerto sa Nobyembre 22, kung saan nakasulat: National Poetry Day 2025: TULA'T TULIGSA LABAN SA KORAPSYON. Planong ganapin iyon sa isang komunidad ng maralita sa Malabon. Tutulâ ako sa konsiyerto bilang sekretaryo heneral ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML).

Ang salitang iyon din ang madalas kong gamitin sa pagkathâ ng tulâ. At iyon din ang naisip kong gamitin sa isang munting aklat ng tulâ na ilalabas ko sa Disyembre 9, kasabay ng International Anti-Corruption Day. Ang nasabing libreto, na sukat ay kalahating short bond paper at nasa limampung pahina, ay may pamagat na TULA'T TULIGSA LABAN SA KORAPSYON.

Gayunman, iginagalang ko ang pagtingin ni Rio Alma (sagisag sa pagtulâ ni V. S. Almario) hinggil sa korupsiyon o korapsiyon. Si Sir Rio ay naging gurô ko sa pagtulâ sa LIRA (Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo) nang kumuha ako ng pagsasanay rito mula Setyembre 1, 2001 hanggang grumadweyt dito noong Marso 8, 2002.

Halina't abangan ang paglulunsad ng munting aklat laban sa korapsyon sa Disyembre 9, ang pandaigdigang araw laban sa korapsyon. Inaayos lang ang lugar na paglulunsaran ng aklat.

11.12.2025

P.S. Salamat kay Ninong Dado sa litrato

Si Prof. Xiao Chua at ako

Litrato kuha sa book launching ng "1 Xiao Time, Mga Dakilang Pilipino" sa HistoEx (History to Experience) sa Gateway 2, Cubao, QC, Agosto 3, 2025.

Litrato kuha sa Bantayog ng mga Bayani, Oktubre 22, 2022, sa aktibidad na Balik-Alindog Bantayog.

SI PROF. XIAO CHUA AT AKO

Mabuti't natatandaan pa ako ng historyan na si Prof. Michael Charleston "Xiao" Chua nang makabili ako ng aklat niyang "1 Xiao Time, Mga Dakilang Pilipino" sa HistoEx (History to Experience) sa Gateway 2 sa Cubao. Natandaan niya ako dahil isinulat niya ang dedikasyon sa aking pangalan.

3 Agosto 2025

Para kay Greg Bituin,

Bayani ng kalikasan!

Xiao Chua

Nakatutuwa dahil isinulat niya roon ang "Bayani ng kalikasan!" na ibig sabihin, tanda niya na naging magkatabi kami sa upuan noong 2016 nang dumating dito sa Pilipinas si dating US Vice President Al Gore para sa tatlong araw na Climate Reality training. Dinaluhan din iyon ng aking namayapang asawang si Liberty, na di ko pa asawa noong panahong iyon. Naganap iyon sa Sofitel sa Lungsod Pasay noong Marso 14-16, 2016. Nakabili noon si Prof. Xiao ng dalawa kong aklat, ang "Sa Bawat Hakbang, Climate Walk mula Luneta hanggang Tacloban" na katipunan ng mga tula sa paglalakad mula Luneta hanggang Tacloban noong bago mag-unang anibersaryo ng super typhoon Yolanda, at ang aklat ko ng mga sanaysay na may pamagat na "Ang Mundo sa Kalan". Dalawang aklat hinggil sa kalikasan.

Kaytindi ng memorya o photographic memory ni Prof. Xiao, pagkat siyam na taon makalipas ay tanda pa niya ako kaya may mensaheng 'Bayani ng kalikasan!' Mga kataga itong ngayon ay nagsisilbing isnpirasyon ko kaya nagpapatuloy ako sa pagtataguyod ng pagprotekta sa kalikasan at pagiging aktibo sa mga organisasyong makakalikasan, tulad ng Green Convergence, SALIKA (Saniblakas ng Inang Kalikasan) at PMCJ (Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ). Siya pa lang ang nagtaguri sa akin ng ganyan mula pa nang maging aktibo ako sa kilusang maka-kalikasan o environment movement noong 1995 dahil sa imbitasyon ni Roy Cabonegro, environmentalist na tumakbong pagka-Senador ng Halalang 2022 at 2025. Opo, makalipas ang tatlumpung taon. Maraming salamat, Prof. Xiao.

Ikalawang pagtatagpo namin ni Prof. Xiao Chua ay noong Oktubre 22, 2022 sa Bantayog ng mga Bayani kung saan maraming boluntaryo ang naglinis doon sa panawagang Balik-Alindog, Bantayog, at nabigyan ako roon ng t-shirt. Nakabili rin siya ng aklat ko ng saliksik ng mga tula at akdang Liwanag at Dilim ni Gat Emilio Jacinto, na matalik na kasama ni Gat Andres Bonifacio sa Katipunan, aklat na 101 Tula, at dalawang isyu ng pahayagang Taliba ng Maralita ng samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML).

Ikatlong pagtatagpo, ako naman ang bumili ng libro niyang "1 Xiao Time, Mga Dakilang Pilipino". Naganap iyon sa launching ng kanyang aklat sa booth ng Philippine Historical Association (PHA) sa Gateway 2, Araneta Center sa Cubao, Lungsod Quezon noong Agosto 3, 2025. Bumili rin ako roon ng kanilang mug o tasa para sa kape na may tatak na Philippine Historical Association (PHA) na siya kong ginagamit ngayon habang nagsusulat.

Mabuhay ka at maraming salamat, Prof. Xiao Chua!

Pagbigkas ng 4 na tula sa AILAP hinggil sa Palestine

Dumalo at bumigkas ng apat na tula sa aktibidad para sa Palestine, na pinangunahan ng AILAP (Ateneo Institute for Literary Arts and Practices). Binigyan nila ako ng complimentary book na "Pagkat Tayo Man ay May Sampaga" hinggil sa Palestine na gawa ng mga makata at manunulat na Pilipino, habang nakapagbenta naman ako sa kanila ng 14 na kopya ng aklat ng salin ko ng mga tula ng makatang Palestino. Taospusong pasasalamat sa AILAP sa pagbibigay sa akin ng pagkakataon na tumula sa kanilang event.

Sa EDSA Shrine, pakikiisa laban sa korapsyon

Nagtungo, gabi na, mga 6:30 pm, sa Edsa Shrine, bilang pakikiisa sa pakikibaka laban sa korapsyon!

Protesta laban sa korapsyon, Biyernes, sa harap ng NHA, 10am

Matagumpay! Tumayo ako sa harapan ng tanggapan ng NHA ng 10am sa Biyernes, Oktubre 17, International Day for the Eradication of Poverty, dala ang mga panawagang:

WAKASAN ANG KAHIRAPAN!

WAKASAN ANG KORAPSYON!

IKULONG LAHAT NG KURAKOT!

* Napagpasyahan ko nang gawin ito tuwing Biyernes, 10 am sa harap ng NHA, bilang bahagi ng Black Friday Protest; at sa gabi ng Biyernes sa EDSA upang sumama naman sa White Friday Protest hangga't walang nakukulong na corrupt officials.

* Ito pa, World Anti-Corruption Day, December 9, Martes.

Plano, sa Senado naman.

Kwento - Bubonic Plague, Pied Piper, Lestospirosis, at mga pagbaha dahil sa mga palpak na flood control projects

BUBONIC PLAGUE, PIED PIPER, LESTOSPIROSIS, AT MGA PAGBAHA DAHIL SA MGA PALPAK NA FLOOD CONTROL PROJECTS

Maikling kwento ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nanalasa nitong mga nakaraan ang mga bagyong Emong, Fabian, katukayong bagyong Gorio, Huaning, at Isang. Nagbaha ang maraming kalsada sa kalunsuran na bunsod upang imbestigahan sa Senado ang mga umano’y palpak at pinagkaperahang flood control projects ng DPWH. Kaya sa karinderya ni Aling Isay na binaha ay napapag-usapan nila ang palpak na flood control projects na dahilan ng baha, at pagkalat ng lestospirosis na umano’y galing sa ihi ng daga na humalo sa baha.

“Napakasakit. Bukod sa gastos ay nagka-leptospirosis pa ang anak ko dahil lumusong sa baha sa kasagsagan ng bagyong Isang. Gusto kasing bumili ng tsokolate sa tindahan kaya lumusong sa baha nang walang suot na bota. Tsk, tsk, ang batang iyon talaga, oo! Dinala ko sa klinik sa barangay. Kauuwi lang namin.” Himutok ni Mang Igme.

Sumagot si Isay, “Naku! Matindi iyang lestospirosis dahil humalo ang ihi ng daga sa baha. Naalala ko tuloy ang istorya ng Bubonic Plague sa Europa kung saan milyon-milyong katao ang namatay. Ang bubonic plague ay isang impeksiyon na kadalasang kumakalat sa mga tao sa pamamagitan ng mga nahawaang pulgas na kumakapit sa mga daga. Tinawag nga iyong Black Death, dahil pinatay nito ang nasa 75 milyong Europeano noong Middle Ages, ayon sa nabasa ko.”

Napangiti si Inggo, “Ang husay mo pala sa kasaysayan. Baka diyan din nagsimula ang istorya ng Pied Piper of Hamelin, na ang mga dagang nanalasa sa isang bayan ay inakit niya ng pagtugtog ng musika sa  trumpeta hanggang mahulog sa tubig ang mga daga’t namatay.”

“Teke, bibili lang ako ng niresetang gamot kay Ines. Naubusan kasi sa barangay dahil sa dami ng tinamaan ng lestospirosis.” Sabi ni Igme. “Punta muna akong botika. Kaya kasi nagbaha ng ganyan ay hindi pa dahil sa pagbabara ng mga kanal dahil sa basura natin, eh. Kundi dahil sa mga palpak na flood control project ng gobyerno. Sige, alis muna ako.”

Sumagot si Ingrid, na kaharap si isay sa upuan sa karinderya, “Ingat kayo, medyo baha pa. Buti nakabota na kayo. Sana, gumaling na si Ines.”

Si Inggo uli, “Mabuti’t binanggit ni Igme ang mga flood control na iyan. Aba’y meron daw mga ghost flood control. Nasa papel ngunit sa aktwal ay wala naman. Kaya iyan ang ikinagalit ng pangulo sa SONA.”

“Aba’y hindi lang pangulo ang dapat magalit diyan, kundi tayong mga mamamayan. Aba’y buwis natin ang ipinanggastos diyan, tapos palpak, tapos kinurakot, tapos wala palang proyekto, guniguning proyekto lang pala. Sino ang kawawa? Tayong taumbayan! Dapat may managot diyan!” Ito ang nanggagalaiting sabi ni Ingrid.

Biglang dumating si Isko, ang kapatid ni Igme at tiyuhin ni Ines. “Nasaan si Igme? Ang taas na ng lagnat ni Ines. Dalhin natin sa ospital.”

Buti’t dumating si Igor, sakay ng kanyang traysikel. Kakain sana siya sa karinderya dahil gutom na. Subalit tumulong na rin siyang dalhin si Ines sa ospital. Sumama na rin sina Isay, Isko, at Ime, na asawa ni Igme.

“Ingrid, ikaw muna ang bahala sa karinderya.” Bilin ni Aling Isay.

“Opo.” Sagot ni Ingrid habang papaalis ang traysikel.

Tangan ni Inggo ang isang pahayagan, “Nakupo! Sana’y maagapan si Ines. Delikado talagang basta lumusong sa baha. Aba’y dito nga sa pahayagang Remate na may petsang Agosto 8, 2025, ibinalita nga, ‘Patay sa leptospirosis sa San Lazaro Hospital sumipa na sa 13.’ kaya sana nga’y maagapan pa si Ines.”

“Iyan kasing mga flood control project na palpak at mga ghosts projects ang dahilan ng mga pagbahang iyan. Hindi inaayos, kinukurakot lang ng mga damuho sa DPWH. Aba’y makinig kayo sa radyo at talagang manggagalaiti ka. Lalo na pag may nangyari riyan kay Ines.” Ani Ingrid.

“Buksan mo nga ang radyo, Ingrid, nang makapakinig tayo ng balita.” Ani Inggo. Subalit dumating na si Igme at ibinalita ni Ingrid na dinala na sa ospital si Ines. Dahil sa nabalitaan, agad nang umalis si Igme patungo sa ospital.

Ilang sandali pa ay dumating na si Aling Isay, “Iko-confine muna sa ospital si Ines upang maobserbahan. Nagbabantay si Ime kay Ines.”

“Sana po ay walang mangyaring masama kay Ines.” Ani Ingrid. “At sana po, mapanagot ang mga walanghiyang gumawa ng mga palpak na flood control projects. Dahil taumbayan ang kanilang pinuperwisyo!”

* Unang nalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), Agosto 16-31, 2025, pahina 18-19.

Necessary o necessity, sa RA 12216 (NHA Act of 2025)

NECESSARY O NECESSITY, SA RA 12216 (NHA ACT OF 2025)

Nagkakamali rin pala ng kopya ang nagtipa ng batas na Republic Act 12216 o National Housing Authority Act of 2025. Necessary ba o necessity ang tama?

Sa kawing na:https://lawphil.net/statutes/repacts/ra2025/ra_12216_2025.html, nakasulat ay: That the Authority shall have the power to summarily eject and dismantle, without the NECESSARY of judicial order...

Habang sa kawing na: https://lawphil.net/statutes/repacts/ra2025/pdf/ra_12216_2025.pdf, nakasulat naman ay: That the Authority shall have the power to summarily eject and dismantle, without the NECESSITY of judicial order...

Kapwa ito matatagpuan sa Seksyon 6, numero IV, titik d, ikalawang talata (Section 6, number IV, letter d, second paragraph).

Napakatinding probisyon pa naman ito pagkat ang probisyong ito ang pinag-uusapan ng mga maralita na tatama sa kanila, lalo na yaong mga nasa relokasyon na hindi nakakabayad sa NHA. Alin ba ang tama: necessary o necessity?

Una kong nakita at nabasa ang naka-pdf file, subalit dahil mahaba upang kopyahin upang ilagay sa polyeto, discussion paper, o diyaryo ng samahan, naghanap pa ako sa internet ng mismong teksto nito, kaya nakopya ko (cut and paste) ay yaong may NECESSARY, imbes na yaong may NECESSITY. Mabuti na lang at napansin ko.

Para kasing barok na Ingles ang "without the NECESSARY of judicial order", na kung ito ay tama, dapat ay "without the NECESSARY judicial order," wala nang "of".

Bagamat halos magkapareho ng kahulugan pag isinalin sa wikang Filipino, "nang hindi KINAKAILANGAN ng kaayusang panghukuman", mas maganda pang basahin at maliwanag ang grammar o balarila ng pariralang "without the NECESSITY of judicial order".

Kaya ang gamitin po natin, o basahin natin ay yaong naka-pdf file na talagang may pirma ng pangulo sa dulong pahina. Palagay ko, mas ito ang tama.

- gregoriovbituinjr.

08.17.2025