SARILING WIKA ANG DAPAT GAMITIN SA MGA PAPELES
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Mayro'ng isang aso, daig pa ang ulol
Siya'y ngumingiyaw, hindi tumatahol
Katulad ng iba, painglis-inglis pa
Na kung pakikinggan, mali-mali naman
'Wag na lang
- mula sa awiting “Tayo’y Mga Pinoy”
ni Heber Bartolome
Kadalasan, ang mga babasahing nakasulat sa Ingles, bagamat binabasa ng ilang lider-maralita, ay kadalasang pinapasalin pa sa wikang Tagalog. At marami ang nagsasabing bakit nila babasahin iyon ay nakasulat sa Ingles. Wala bang nakasulat sa sariling wika? Tama sila.
Ang wikang Ingles ay di naman araw-araw na ginagamit ng maralita, kundi wikang Tagalog (o para sa iba ay wikang Pilipino). Ngunit pagdating na sa mga papeles, laging Ingles ang nakasulat, na karaniwan ay pinapaikot-ikot lamang ang maralita.
Karaniwan, ang maralita ay hindi nasanay magsalita ng Ingles, bagamat dinaanan nila ito sa kanilang pag-aaral sa elementarya at sekundarya, at sa mga nakaabot din ng kolehiyo. Ngunit ang pagkatuto sa Ingles ay dahil kinakailangan upang makapasa sa pag-aaral kahit di naman nila araw-araw itong ginagamit.
Tama naman ang sinasabi ng ilan na kailangan ang Ingles para makipag-usap sa buong mundo, pagkat di pa naman pandaigdig ang wikang Tagalog. Ngunit dapat nilang maunawaan na pag tayong magkababayan na ang nag-uusap-usap hinggil sa ating mga problema, bakit Ingles pa ang gagamitin, gayong tayong may sariling wikang mas magkakaunawaan tayo? Tayo-tayong magkababayan, mag-i-inglesan pa, e, meron naman tayong sariling wikang pwede agad tayong magkaunawaan.
Ginagamit ng iba ang wikang Ingles upang ipamukha sa maralita na sila'y may pinag-aralan at ang maralita'y wala, na sila'y dapat saluduhan ng maralita, na sila ang mas may karapatan kaysa mga maralita, na may karapatan silang magyabang kaysa maralita.
Ang Ingles ay naging tatak na ng elitistang pamumuhay, at ginagamit ito upang lalong i-etsa-pwera ang mga maralita. Ginagamit nila ang Ingles upang lituhin ang maralita sa mga karapatan nito.
Ang Ingles ay panakot ng mga nasa poder, na habang nakikipag-usap ka sa kanila hinggil sa usaping tulad ng demolisyon, bigla silang mag-i-Ingles upang lituhin ang mga palabang maralita na hindi sanay sa Ingles.
Ang Ingles ay pantapos sa mga argumento ng maralita, na habang ang maralita ay mainit na nakikipagdebate sa mga taong gobyerno hinggil sa demolisyon, o sa papeles na nakasulat, biglang mag-i-ingles ang mga taong gobyerno para matapos agad ang usapan, at maipamukha sa mga maralita na silang nag-i-ingles ang agad dapat masunod.
Ang Ingles ay naging tatak na ng awtoridad, na kung hindi ka sanay mag-ingles, kahit may alam ka rito at di nga lang nasanay ang iyong dila sa pagsasalita nito, ay maaari kang i-etsapwera agad. Kung di ka man direktang i-etsapwera, mag-i-ingles sila para ma-out-of-place ka, at igalang mo agad sila, dahil ikaw ay maralita, at sila ay inglesero't ingleserang may pinag-aralan.
Totoong mahalaga ang Ingles sa pakikipag-usap sa dayuhan o sa labas ng bansa, ngunit bakit ito pa rin ang ginagamit sa mga papeles na tayo-tayong kapwa Pilipino ang nag-uusap.
Ang mga batas sa demolisyon at notice para ka i-demolis ay nakasulat sa Ingles. Pag inilaban ng inyong samahan ang inyong karapatan, kadalasan kailangang isulat nyo ito sa Ingles, sa pagbabakasakaling basahin ang inyong sulat.
Sariling wika natin ang dapat gamitin sa mga papeles, at hindi Ingles.
Lunes, Disyembre 15, 2008
Lunes, Disyembre 1, 2008
Ang Supremo at Pangulong Andres Bonifacio
ANG SUPREMO AT PANGULONG ANDRES BONIFACIO
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Bandang 1995 nang mabasa ko ang artikulo nina Dr, Milagros Guerrero, Emmanuel Encarnacion, at Ramon Villegas hinggil kay Andres Bonifacio at sa Himagsikang 1896 kung saan tinalakay dito na si Gat Andres Bonifacio ang unang pangulo. Aktibo ako noon sa mga gawain ng Kamalaysayan (na noon ay Kampanya para sa Kamalayan sa Kasaysayan, na napalitan na ngayon ng Kaisahan sa Kamalayan sa Kasaysayan), na pinangungunahan noon nina Prof. Ed Aurelio Reyes, Prof. Bernard Karganilla at Jose Eduardo Velasquez. Ang artikulo nina Dr. Guerrero ay nasa isang magasing glossy ang mismong loob na mga pahina na inilathala ng National Commission for Culture and the Arts (NCCA), ngunit nawala na sa akin ang kopya ko nito. Nakasulat ito sa wikang Ingles.
Sa isyu ng Hulyo-Oktubre 1996 ng magasing The Featinean, opisyal na pahayagan ng mga estudyante ng FEATI University, kung saan ako ang features-literary editor ng mga panahong iyon, ay isinulat ko sa aking kolum na LINKS, na si Andres Bonifacio ang unang pangulo. Dagdag pa rito, isinalaysay ko rin doon ang isa sa mga panalo ng Katipunan sa Kalakhang Maynila. Isinalaysay sa akin noon ni Velasquez ng Kamalaysayan ang naganap na Nagsabado sa Pasig kung saan nakubkob ng mga tropa ng Katipunan ang isa sa pinakamalaking garison ng mga Kastila at nakasamsam doon ng tatlong armas na Remington at labimpitong ripleng de piston. Isinulat umano ng historyador ng Pasig na si Carlos Tech na may petsang Oktubre 8, 1956 sa kanyang panayam kay Heneral Valentin Cruz, na isa sa mga heneral ng Katipunan na dumalo kasama si Bonifacio sa isang pulong sa Hagdang Bato sa Mandaluyong noong Agosto 29, 1896, araw ng Sabado, ang naganap sa Battle of Nagsabado. Nang araw na iyon, pinangunahan ni Cruz ang mahigit dalawanglibong (2,000) Pasigenyo sa pagsalakay sa kuta ng mga gwardya sibil sa pinakamalaking garison sa labas ng Maynila. Nakubkob nila ang kuta, at ang tagumpay na ito'y pinagdiriwang ng mga Pasigenyo hanggang ngayon bilang unang tagumpay ng mga Katipunero laban sa mga mananakop.
Si Bonifacio ay Pangulo, hindi lamang siya Supremo, o pangulo ng mga pangulo ng mga balangay ng Katipunan. Siya ang pangulo ng isang rebolusyonaryong pamahalaan mula nang ideklara nila ang kalayaan ng bayan noong ika-24 ng Agosto 1896 hanggang sa pagpaslang sa kanya noong ika-10 ng Mayo 1897.
Ayon kay Ginoong Reyes, iniambag ni Dr. Guerrero sa Kamalaysayan ang artikulong "Pangulong Andres Bonifacio" at nalathala bilang bahagi ng aklat na "Bonifacio: Siya ba ay Kilala Ko?" ni Reyes. Nalathala rin ito sa magasing Tambuli, ika-5 isyu, Agosto 2006, kung saan ako naman ang ikalawang patnugot nito at si Reyes ang punong patnugot, mula pahina 12-17.
Ngunit minsan ay may nagsabi sa akin: "Bakit ba inilalagay ang titulong Pangulo kay Bonifacio gayong ang titulong iyan ay ginagamit ng burgesya at ng mga nagtraydor sa masa?" Isa siyang katulad kong aktibista. Totoo ang sinabi niya. Ang titulong Pangulo ng Pilipinas ay ginamit ng mga naghaharing uri sa bansa, na sa tingin ng marami ay pawang mga "tuta ng Kano" o "pangulong nakikipagkutsaban sa mga dayuhan o imperyalista".
Ngunit hindi naman tayong mga aktibista ngayon ang nagsasalitang dapat gawin nating unang Pangulo si Bonifacio. Maraming patunay mula pa noong buhay pa si Bonifacio hanggang sa mga dokumento't pahayag ng mga Katipunero noon na kinikilala siyang Pangulo ng unang naitayong pamahalaan sa bansa. Kaya hindi tayong mga aktibistang nabubuhay ngayon ang pilit na nagdedeklara niyan. Nais lang nating itama ang nasasaad sa kasaysayan. Kailangan nating bigyan ng hustisya ang manggagawang si Bonifacio sa ganap na pagkilala sa kanya bilang pangulo. Bakit ito pilit na itinatago, tulad ng pagtago sa totoong naganap na pagpatay sa kanya ng mga kapwa rebolusyonaryo?
Ang pagtanghal ba kay Bonifacio bilang unang Pangulo ay nagpapababa sa kanyang pagkatao? Hindi. Nagpapaangat itong lalo sa kanyang katayuan pagkat siya'y Pangulo ng unang pamahalaan at hindi lang bilang Supremo ng Katipunan. Pag itinanghal bang Pangulo si Bonifacio ay mawawalan na ba siya ng silbi bilang simbolo ng pakikibaka? Hindi, at dapat hindi. O marahil, iniisip ng nakausap ko na ang pagtanghal kay Bonifacio bilang Pangulo ay nagpapahina sa kasalukuyang pagbaka ng mga aktibista para sa pagbabago.
Pag itinanghal bang Pangulo si Bonifacio ay hindi na gagamit ng dahas at hindi na mag-aarmas ang mga kabataan, ang mga api, ang mga naghahangad ng pagbabago? Pag sinagot natin ito ng oo'y nawawalan na tayo ng kritikal na pag-iisip. Gawin nating gabay ang kasaysayan, ngunit huwag natin itong kopyahin. Ang paggamit ni Bonifacio ng armas ay naaayon sa kalagayan ng kanyang panahon. Kung gagamit tayo ng armas ngayon nang hindi naaangkop sa kalagayan at panahon ay para na rin tayong nagpatiwakal.
Tinawag na Supremo si Bonifacio dahil siya ang nahalal na pangulo ng mga pangulo ng iba't ibang balangay ng Katipunan na bawat balangay ay may pangulo. Nang ang Katipunan ay naging ganap na rebolusyonaryong pamahalaan, siya ang Pangulo ng unang pamahalaan, na pinatunayan naman ng mga Katipunero noon at ng maraming historyador. Kaya marapat lamang ibigay sa kanya ang nararapat sa kanya, na halos makalimutan na sa kasaysayan. O marahil pilit iwinawaksi sa kasaysayan dahil sa pamamayagpag ng mga kalaban ni Bonifacio sa mga sumunod na pamahalaan pagkamatay niya hanggang sa kasalukuyan.
Minsan, sinabi ng asawa ni Bonifacio na si Oriang (Gregoria de Jesus), "Matakot sa kasaysayan pagka't walang lihim na di nahahayag." Para bang sinabihan tayong halungkatin natin ang kasaysayan pagkat ang mga kaaway ni Bonifacio'y pilit na itinago sa matagal na panahon ang kanyang mga ambag sa bayan, at ang pagpatay sa kanya'y upang mawala na siya sa kangkungan ng kasaysayan. Ngunit pinatunayan ng sinabi ni Oriang na hindi mananatiling lihim ang lihim, at pilit na mauungkat ang mga may kagagawan ng pagpaslang at pagyurak sa dangal ng Supremo ng Katipunan.
Sa tunggalian ng uri sa lipunan, hindi dapat maisama si Bonifacio bilang kahanay ni Aguinaldo, ang taong nag-utos na paslangin si Bonifacio. Siyang tunay. Hindi dapat maisama si Bonifacio sa hanay ng mga pangulong halos lahat ay tuta ng Kano, o mga pangulong ninanais magpadagit sa kuko ng agila kaysa organisahin ang masa upang tumayo sa sariling paa. Hindi dapat maisama si Bonifacio bilang kahanay ng burgesya't elitista tulad ng mga sumunod na pangulo sa kanya, pagkat si Bonifacio ang simbolo ng pagbaka ng mga manggagawa kaya lumalahok ang mga manggagawang ito sa pagkilos tuwing Mayo Uno na Pandaigdigang Araw ng Paggawa, at Nobyembre 30 na kaarawan naman ni Bonifacio. Ngunit kung alam natin ang kasaysayan, ibigay natin kay Pangulong Andres Bonifacio ang nararapat na pagkilala.
Si Gat Andres Bonifacio, itanghal mang pangulo, ay simbolo pa rin ng himagsikan, simbolo ng uring manggagawa, tungo sa pagbabago ng lipunan at pagtatayo ng isang lipunang walang pagsasamantala ng tao sa tao. Itanghal mang pangulo si Bonifacio, siya lang ang pangulong hindi naging tuta ng Kano at siyang totoong tumahak sa landas na matuwid para sa kagalingan, kaunlaran at kasarinlan ng buong bayan. Siya lang ang Pangulong mula sa uring manggagawa. Mananatili siyang inspirasyon ng mga manghihimagsik laban sa mga mapagsamantala sa lipunan at sa mga nangangarap ng pagbabago upang maitayo ang isang lipunang makatao.
Sa ngayong nalalapit na ang ika-150 kaarawan ni Gat Andres Bonifacio sa Nobyembre 30, 2016, ating sariwain ang mga patunay nang pagkilala ng mga Katipunero noon, pati na mga historyador, kay Gat Andres Bonifacio bilang Pangulo, at kung bakit dapat siyang itanghal na unang pangulo ng bansa. Sa ngayon, sa mga aklatan, si Aquinaldo ang tinuturing na unang pangulo at sumunod sa kanya ay si Manuel L. Quezon. Nariyan din ang pagsisikap ng ilan na itanghal ding pangulo ng bansa si Miguel Malvar at si Macario Sakay ngunit dapat pa itong mapatunayan, ipaglaban, at ganap na maisabatas.
Maraming pinagbatayan sina Guerrero, Encarnacion at Villegas kung bakit dapat itanghal si Bonifacio bilang unang pangulo. Isa-isahin natin:
Nang pinunit ng mga Katipunero ang kanilang sedula bilang tanda ng paghihimagsik sa mga mananakop na Kastila noong ika-24 ng Agosto 1896, ang Katipunan ay naging isa nang pamahalaan. Bago iyon, ang Katipunan ay isang lihim na samahang nagnanais ng kalayaan ng bayan mula sa mananakop. Mayroon itong sariling mga batas, istruktura at halal na pamunuan. Sipiin natin ang mga paliwanag at batayan, mula sa artikulo ng tatlo, na malayang isinalin sa sariling wika:
Nang tinanong si Bonifacio sa Tejeros kung ano ang kahulugan ng titik K sa watawat ng Katipunan, sinabi niyang ito'y "Kalayaan" at kanyang ipinaliwanag: "…na mula sa Ktt. Pamunuan ng Katipunan, hanggan sa kababa-babaan, ay nagkakaisang gumagalang sa pagkakapatiran at pagkakapantay-pantay; namumuhunan ng dugo at buhay laban sa Hari, upang makapagtatag ng sarili at malayang Pamahalaan, na samakatwid, ay mamahala ang Bayan sa Bayan, at hindi ang isa o dalawang tao lamang."
Ang tumatayong pangulo ng paksyong Magdiwang na si Jacinto Lumberas ang nagsabi ng ganito: "Ang Kapuluan ay pinamamahalaan na ng K.K.K. ng mga Anak ng Bayan, na siyang nagbukas ng Paghihimagsik; may Batas at Alintuntuning pinaiiral; sinusunod at iginagalang ng lahat sa pagtatanggol ng Kalayaan, pag-ibig sa kapatid, pag-aayos at pamamalakad ng mga Pamunuan."
Ayon naman kay Heneral Santiago Alvarez ng paksyong Magdiwang sa Cavite ay nagsabi naman ng ganito: "Kaming mga Katipunan…ay mga tunay na Manghihimagsik sa pagtatanggol ng Kalayaan sa Bayang tinubuan.
Ayon naman kay John R.M. Taylor, isang Amerikanong historyador at siyang tagapag-ingat ng Philippine Insurgent Records (mga ulat ng mga manghihimagsik sa Pilipinas), itinatag ni Bonifacio ang unang pambansang pamahalaang Pilipino. Sa pagsusuri ni Taylor sa mga dokumento, lumaban para sa kasarinlan ng bayan ang Katipunan, at bawat pulutong o balangay ng Katipunan sa iba't ibang pook ay ginawa niyang batalyon, ang mga kasapi'y binigyan ng mga mahahalagang katungkulan, at ang kataas-taasang konseho ng Katipunan bilang mga pinuno ng pambansang pamahalaan.
Maging ang mga historyador na sina Gregorio F. Zaide at Teodoro Agoncillo ay kinilala ang rebolusyonaryong pamahalaan ni Bonifacio. Ayon kay Zaide, ang Katipunan ay hindi lamang isang lihim na samahan ng mga manghihimagsik kundi isang pamahalaan, na ang layunin ay mamahala sa buong kapuluan matapos mapatalsik sa bansa ang mga mananakop. Ayon naman kay Agoncillo, inorganisa ni Bonifacio ang Katipunan bilang pamahalaang may gabinete na binubuo ng mga lingkod na kanyang pinagkakatiwalaan.
Noon namang bandang 1980, mas luminaw umano ang pamahalaang Katagalugan ni Bonifacio nang masaliksik ang iba't ibang liham at mga mahahalagang dokumentong may lagda ni Bonifacio. Ang mga ito umano'y bahagi ng koleksyon ni Epifanio de los Santos na isa ring kilalang historyador at dating direktor ng Philippine Library and Museum bago magkadigma. Tatlong liham at isang sulat ng pagtatalaga kay Emilio Jacinto na pawang sinulat ni Bonifacio ang nagpapatunay na si Bonifacio ang unang pangulo ng isang pambansang pamahalaan. Ang mga nasabing dokumento'y may petsa mula ika-8 ng Marso hanggang ika-24 ng Abril 1897. Ang ilan sa mga titulo ni Bonifacio, batay sa mulaangliham (letterhead), ay ang mga sumusunod:
Pangulo ng Kataastaasang Kapulungan;
Ang Kataastaasang Pangulo;
Pangulo nang Haring Bayang Katagalugan;
Ang Pangulo ng Haring Bayan, May tayo nang K.K. Katipunan nang mga Anak ng Bayan at Unang naggalaw nang Panghihimagsik;
Kataastaasang Panguluhan, Pamahalaang Panghihimagsik
Bagamat ang tawag ni Bonifacio sa Pilipinas noon ay Katagalugan, ito'y pumapatungkol sa buong kapuluan, pagkat ang tinatawag noon na Pilipino ay yaong mga Kastilang ipinanganak sa Pilipinas. Ayon nga sa isang dokumentong nasa pag-iingat ni Epifanio de los Santos, " Sa salitang “Tagalog”, katuturan ay lahat ng tumubo sa Sangkapuluang itó; samakatuwid, “Bisaya” man, “Iloko,” “Kapampangan” atbp. ay “Tagalog” din."
Nagpapatunay din ito na ang pamahalaan ni Bonifacio ay demokratiko at pambansa, na kaiba sa sinasabi ng ilang historyador na nagtayo si Bonifacio ng pamahalaang hiwalay kay Aguinaldo matapos ang kumbensyon sa Tejeros.
Ayon pa sa artikulo nina Guerrero, Encarnacion at Villegas, may nakitang isang magasing La Illustracion Española y Americana na may petsang ika-8 ng Pebrero 1897 at nakasulat sa wikang Kastila na may larawan ng nakakurbatang si Andres Bonifacio, na nakasulat sa ibaba, "Andres Bonifacio, Titulado “Presidente’ de la Republica Tagala" o "Andres Bonifacio: May Titulong Pangulo ng Republika ng Katagalugan", at inilarawan siyang pinuno ng katutubong pamahalaan.
Isang mamamahayag na nagngangalang Reparaz ang nagpatunay nito at kanya pang isinulat kung sinu-sino ang mga pangunahing opisyales sa pamahalaang itinayo ni Bonifacio. Ang mga ito'y sina: Teodoro Plata, Kalihim ng Digma; Emilio Jacinto, Kalihim ng Estado; Aguedo del Rosario, Kalihim na Panloob; Briccio Pantas, Kalihim ng Katarungan; at Enrique Pacheco bilang Kalihim ng Pananalapi.
Ang transpormasyon ng Katipunan mula sa isang samahan tungo sa isang pamahalaan at ang pagkakahalal ni Bonifacio bilang pangulo'y kinumpirma rin ng manggagamot na si Pio Valenzuela sa kanyang pahayag sa mga opisyales na Kastila. Sa ulat naman ng historyador na Kastilang si Jose M. del Castillo sa kanyang akda noong 1897 na "El Katipunan" o "El Filibusterismo en Filipinas" ay pinatunayan din ang naganap na unang halalan sa Pilipinas at nagtala rin siya ng mga pangalan ng pamunuan tulad ng nalimbag sa La Ilustracion.
Ang nadakip na Katipunerong nagngangalang Del Rosario ay inilalarawan bilang "isa sa mga itinalaga ng Katipunan upang itayo ang Pamahalaang Mapanghimagsik ng Bayan at isagawa ang tungkulin sa mga lokal na pamamahala sa mga bayan-bayan."
Oo't marami ngang patunay na si Gat Andres Bonifacio ang unang pangulo. Ngunit dapat itong kilalanin ng buong Pilipinas at hindi ng mga maka-Bonifacio lamang. Kinilala na si Bonifacio bilang bayani ng Pilipinas, bilang pinuno ng Katipunan, kaya ginawang pista opisyal ang araw ng kanyang kapanganakan, ngunit hindi ito sapat. Panahon naman na ideklara ng pamahalaan, sa pamamagitan ng batas, na si Gat Andres Bonifacio ang unang Pangulo ng Pilipinas. Siya, na simbolo ng pagbaka ng uring manggagawa at sambayanan para sa kalayaan at katarungan, ay dapat tanghaling unang Pangulo ng ating bansa, at mailimbag ito sa mga aklat sa paaralan upang magamit na pangunahing aralin ng mga mag-aaral hinggil sa kasaysayan at araling panlipunan.
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Bandang 1995 nang mabasa ko ang artikulo nina Dr, Milagros Guerrero, Emmanuel Encarnacion, at Ramon Villegas hinggil kay Andres Bonifacio at sa Himagsikang 1896 kung saan tinalakay dito na si Gat Andres Bonifacio ang unang pangulo. Aktibo ako noon sa mga gawain ng Kamalaysayan (na noon ay Kampanya para sa Kamalayan sa Kasaysayan, na napalitan na ngayon ng Kaisahan sa Kamalayan sa Kasaysayan), na pinangungunahan noon nina Prof. Ed Aurelio Reyes, Prof. Bernard Karganilla at Jose Eduardo Velasquez. Ang artikulo nina Dr. Guerrero ay nasa isang magasing glossy ang mismong loob na mga pahina na inilathala ng National Commission for Culture and the Arts (NCCA), ngunit nawala na sa akin ang kopya ko nito. Nakasulat ito sa wikang Ingles.
Sa isyu ng Hulyo-Oktubre 1996 ng magasing The Featinean, opisyal na pahayagan ng mga estudyante ng FEATI University, kung saan ako ang features-literary editor ng mga panahong iyon, ay isinulat ko sa aking kolum na LINKS, na si Andres Bonifacio ang unang pangulo. Dagdag pa rito, isinalaysay ko rin doon ang isa sa mga panalo ng Katipunan sa Kalakhang Maynila. Isinalaysay sa akin noon ni Velasquez ng Kamalaysayan ang naganap na Nagsabado sa Pasig kung saan nakubkob ng mga tropa ng Katipunan ang isa sa pinakamalaking garison ng mga Kastila at nakasamsam doon ng tatlong armas na Remington at labimpitong ripleng de piston. Isinulat umano ng historyador ng Pasig na si Carlos Tech na may petsang Oktubre 8, 1956 sa kanyang panayam kay Heneral Valentin Cruz, na isa sa mga heneral ng Katipunan na dumalo kasama si Bonifacio sa isang pulong sa Hagdang Bato sa Mandaluyong noong Agosto 29, 1896, araw ng Sabado, ang naganap sa Battle of Nagsabado. Nang araw na iyon, pinangunahan ni Cruz ang mahigit dalawanglibong (2,000) Pasigenyo sa pagsalakay sa kuta ng mga gwardya sibil sa pinakamalaking garison sa labas ng Maynila. Nakubkob nila ang kuta, at ang tagumpay na ito'y pinagdiriwang ng mga Pasigenyo hanggang ngayon bilang unang tagumpay ng mga Katipunero laban sa mga mananakop.
Si Bonifacio ay Pangulo, hindi lamang siya Supremo, o pangulo ng mga pangulo ng mga balangay ng Katipunan. Siya ang pangulo ng isang rebolusyonaryong pamahalaan mula nang ideklara nila ang kalayaan ng bayan noong ika-24 ng Agosto 1896 hanggang sa pagpaslang sa kanya noong ika-10 ng Mayo 1897.
Ayon kay Ginoong Reyes, iniambag ni Dr. Guerrero sa Kamalaysayan ang artikulong "Pangulong Andres Bonifacio" at nalathala bilang bahagi ng aklat na "Bonifacio: Siya ba ay Kilala Ko?" ni Reyes. Nalathala rin ito sa magasing Tambuli, ika-5 isyu, Agosto 2006, kung saan ako naman ang ikalawang patnugot nito at si Reyes ang punong patnugot, mula pahina 12-17.
Ngunit minsan ay may nagsabi sa akin: "Bakit ba inilalagay ang titulong Pangulo kay Bonifacio gayong ang titulong iyan ay ginagamit ng burgesya at ng mga nagtraydor sa masa?" Isa siyang katulad kong aktibista. Totoo ang sinabi niya. Ang titulong Pangulo ng Pilipinas ay ginamit ng mga naghaharing uri sa bansa, na sa tingin ng marami ay pawang mga "tuta ng Kano" o "pangulong nakikipagkutsaban sa mga dayuhan o imperyalista".
Ngunit hindi naman tayong mga aktibista ngayon ang nagsasalitang dapat gawin nating unang Pangulo si Bonifacio. Maraming patunay mula pa noong buhay pa si Bonifacio hanggang sa mga dokumento't pahayag ng mga Katipunero noon na kinikilala siyang Pangulo ng unang naitayong pamahalaan sa bansa. Kaya hindi tayong mga aktibistang nabubuhay ngayon ang pilit na nagdedeklara niyan. Nais lang nating itama ang nasasaad sa kasaysayan. Kailangan nating bigyan ng hustisya ang manggagawang si Bonifacio sa ganap na pagkilala sa kanya bilang pangulo. Bakit ito pilit na itinatago, tulad ng pagtago sa totoong naganap na pagpatay sa kanya ng mga kapwa rebolusyonaryo?
Ang pagtanghal ba kay Bonifacio bilang unang Pangulo ay nagpapababa sa kanyang pagkatao? Hindi. Nagpapaangat itong lalo sa kanyang katayuan pagkat siya'y Pangulo ng unang pamahalaan at hindi lang bilang Supremo ng Katipunan. Pag itinanghal bang Pangulo si Bonifacio ay mawawalan na ba siya ng silbi bilang simbolo ng pakikibaka? Hindi, at dapat hindi. O marahil, iniisip ng nakausap ko na ang pagtanghal kay Bonifacio bilang Pangulo ay nagpapahina sa kasalukuyang pagbaka ng mga aktibista para sa pagbabago.
Pag itinanghal bang Pangulo si Bonifacio ay hindi na gagamit ng dahas at hindi na mag-aarmas ang mga kabataan, ang mga api, ang mga naghahangad ng pagbabago? Pag sinagot natin ito ng oo'y nawawalan na tayo ng kritikal na pag-iisip. Gawin nating gabay ang kasaysayan, ngunit huwag natin itong kopyahin. Ang paggamit ni Bonifacio ng armas ay naaayon sa kalagayan ng kanyang panahon. Kung gagamit tayo ng armas ngayon nang hindi naaangkop sa kalagayan at panahon ay para na rin tayong nagpatiwakal.
Tinawag na Supremo si Bonifacio dahil siya ang nahalal na pangulo ng mga pangulo ng iba't ibang balangay ng Katipunan na bawat balangay ay may pangulo. Nang ang Katipunan ay naging ganap na rebolusyonaryong pamahalaan, siya ang Pangulo ng unang pamahalaan, na pinatunayan naman ng mga Katipunero noon at ng maraming historyador. Kaya marapat lamang ibigay sa kanya ang nararapat sa kanya, na halos makalimutan na sa kasaysayan. O marahil pilit iwinawaksi sa kasaysayan dahil sa pamamayagpag ng mga kalaban ni Bonifacio sa mga sumunod na pamahalaan pagkamatay niya hanggang sa kasalukuyan.
Minsan, sinabi ng asawa ni Bonifacio na si Oriang (Gregoria de Jesus), "Matakot sa kasaysayan pagka't walang lihim na di nahahayag." Para bang sinabihan tayong halungkatin natin ang kasaysayan pagkat ang mga kaaway ni Bonifacio'y pilit na itinago sa matagal na panahon ang kanyang mga ambag sa bayan, at ang pagpatay sa kanya'y upang mawala na siya sa kangkungan ng kasaysayan. Ngunit pinatunayan ng sinabi ni Oriang na hindi mananatiling lihim ang lihim, at pilit na mauungkat ang mga may kagagawan ng pagpaslang at pagyurak sa dangal ng Supremo ng Katipunan.
Sa tunggalian ng uri sa lipunan, hindi dapat maisama si Bonifacio bilang kahanay ni Aguinaldo, ang taong nag-utos na paslangin si Bonifacio. Siyang tunay. Hindi dapat maisama si Bonifacio sa hanay ng mga pangulong halos lahat ay tuta ng Kano, o mga pangulong ninanais magpadagit sa kuko ng agila kaysa organisahin ang masa upang tumayo sa sariling paa. Hindi dapat maisama si Bonifacio bilang kahanay ng burgesya't elitista tulad ng mga sumunod na pangulo sa kanya, pagkat si Bonifacio ang simbolo ng pagbaka ng mga manggagawa kaya lumalahok ang mga manggagawang ito sa pagkilos tuwing Mayo Uno na Pandaigdigang Araw ng Paggawa, at Nobyembre 30 na kaarawan naman ni Bonifacio. Ngunit kung alam natin ang kasaysayan, ibigay natin kay Pangulong Andres Bonifacio ang nararapat na pagkilala.
Si Gat Andres Bonifacio, itanghal mang pangulo, ay simbolo pa rin ng himagsikan, simbolo ng uring manggagawa, tungo sa pagbabago ng lipunan at pagtatayo ng isang lipunang walang pagsasamantala ng tao sa tao. Itanghal mang pangulo si Bonifacio, siya lang ang pangulong hindi naging tuta ng Kano at siyang totoong tumahak sa landas na matuwid para sa kagalingan, kaunlaran at kasarinlan ng buong bayan. Siya lang ang Pangulong mula sa uring manggagawa. Mananatili siyang inspirasyon ng mga manghihimagsik laban sa mga mapagsamantala sa lipunan at sa mga nangangarap ng pagbabago upang maitayo ang isang lipunang makatao.
Sa ngayong nalalapit na ang ika-150 kaarawan ni Gat Andres Bonifacio sa Nobyembre 30, 2016, ating sariwain ang mga patunay nang pagkilala ng mga Katipunero noon, pati na mga historyador, kay Gat Andres Bonifacio bilang Pangulo, at kung bakit dapat siyang itanghal na unang pangulo ng bansa. Sa ngayon, sa mga aklatan, si Aquinaldo ang tinuturing na unang pangulo at sumunod sa kanya ay si Manuel L. Quezon. Nariyan din ang pagsisikap ng ilan na itanghal ding pangulo ng bansa si Miguel Malvar at si Macario Sakay ngunit dapat pa itong mapatunayan, ipaglaban, at ganap na maisabatas.
Maraming pinagbatayan sina Guerrero, Encarnacion at Villegas kung bakit dapat itanghal si Bonifacio bilang unang pangulo. Isa-isahin natin:
Nang pinunit ng mga Katipunero ang kanilang sedula bilang tanda ng paghihimagsik sa mga mananakop na Kastila noong ika-24 ng Agosto 1896, ang Katipunan ay naging isa nang pamahalaan. Bago iyon, ang Katipunan ay isang lihim na samahang nagnanais ng kalayaan ng bayan mula sa mananakop. Mayroon itong sariling mga batas, istruktura at halal na pamunuan. Sipiin natin ang mga paliwanag at batayan, mula sa artikulo ng tatlo, na malayang isinalin sa sariling wika:
Nang tinanong si Bonifacio sa Tejeros kung ano ang kahulugan ng titik K sa watawat ng Katipunan, sinabi niyang ito'y "Kalayaan" at kanyang ipinaliwanag: "…na mula sa Ktt. Pamunuan ng Katipunan, hanggan sa kababa-babaan, ay nagkakaisang gumagalang sa pagkakapatiran at pagkakapantay-pantay; namumuhunan ng dugo at buhay laban sa Hari, upang makapagtatag ng sarili at malayang Pamahalaan, na samakatwid, ay mamahala ang Bayan sa Bayan, at hindi ang isa o dalawang tao lamang."
Ang tumatayong pangulo ng paksyong Magdiwang na si Jacinto Lumberas ang nagsabi ng ganito: "Ang Kapuluan ay pinamamahalaan na ng K.K.K. ng mga Anak ng Bayan, na siyang nagbukas ng Paghihimagsik; may Batas at Alintuntuning pinaiiral; sinusunod at iginagalang ng lahat sa pagtatanggol ng Kalayaan, pag-ibig sa kapatid, pag-aayos at pamamalakad ng mga Pamunuan."
Ayon naman kay Heneral Santiago Alvarez ng paksyong Magdiwang sa Cavite ay nagsabi naman ng ganito: "Kaming mga Katipunan…ay mga tunay na Manghihimagsik sa pagtatanggol ng Kalayaan sa Bayang tinubuan.
Ayon naman kay John R.M. Taylor, isang Amerikanong historyador at siyang tagapag-ingat ng Philippine Insurgent Records (mga ulat ng mga manghihimagsik sa Pilipinas), itinatag ni Bonifacio ang unang pambansang pamahalaang Pilipino. Sa pagsusuri ni Taylor sa mga dokumento, lumaban para sa kasarinlan ng bayan ang Katipunan, at bawat pulutong o balangay ng Katipunan sa iba't ibang pook ay ginawa niyang batalyon, ang mga kasapi'y binigyan ng mga mahahalagang katungkulan, at ang kataas-taasang konseho ng Katipunan bilang mga pinuno ng pambansang pamahalaan.
Maging ang mga historyador na sina Gregorio F. Zaide at Teodoro Agoncillo ay kinilala ang rebolusyonaryong pamahalaan ni Bonifacio. Ayon kay Zaide, ang Katipunan ay hindi lamang isang lihim na samahan ng mga manghihimagsik kundi isang pamahalaan, na ang layunin ay mamahala sa buong kapuluan matapos mapatalsik sa bansa ang mga mananakop. Ayon naman kay Agoncillo, inorganisa ni Bonifacio ang Katipunan bilang pamahalaang may gabinete na binubuo ng mga lingkod na kanyang pinagkakatiwalaan.
Noon namang bandang 1980, mas luminaw umano ang pamahalaang Katagalugan ni Bonifacio nang masaliksik ang iba't ibang liham at mga mahahalagang dokumentong may lagda ni Bonifacio. Ang mga ito umano'y bahagi ng koleksyon ni Epifanio de los Santos na isa ring kilalang historyador at dating direktor ng Philippine Library and Museum bago magkadigma. Tatlong liham at isang sulat ng pagtatalaga kay Emilio Jacinto na pawang sinulat ni Bonifacio ang nagpapatunay na si Bonifacio ang unang pangulo ng isang pambansang pamahalaan. Ang mga nasabing dokumento'y may petsa mula ika-8 ng Marso hanggang ika-24 ng Abril 1897. Ang ilan sa mga titulo ni Bonifacio, batay sa mulaangliham (letterhead), ay ang mga sumusunod:
Pangulo ng Kataastaasang Kapulungan;
Ang Kataastaasang Pangulo;
Pangulo nang Haring Bayang Katagalugan;
Ang Pangulo ng Haring Bayan, May tayo nang K.K. Katipunan nang mga Anak ng Bayan at Unang naggalaw nang Panghihimagsik;
Kataastaasang Panguluhan, Pamahalaang Panghihimagsik
Bagamat ang tawag ni Bonifacio sa Pilipinas noon ay Katagalugan, ito'y pumapatungkol sa buong kapuluan, pagkat ang tinatawag noon na Pilipino ay yaong mga Kastilang ipinanganak sa Pilipinas. Ayon nga sa isang dokumentong nasa pag-iingat ni Epifanio de los Santos, " Sa salitang “Tagalog”, katuturan ay lahat ng tumubo sa Sangkapuluang itó; samakatuwid, “Bisaya” man, “Iloko,” “Kapampangan” atbp. ay “Tagalog” din."
Nagpapatunay din ito na ang pamahalaan ni Bonifacio ay demokratiko at pambansa, na kaiba sa sinasabi ng ilang historyador na nagtayo si Bonifacio ng pamahalaang hiwalay kay Aguinaldo matapos ang kumbensyon sa Tejeros.
Ayon pa sa artikulo nina Guerrero, Encarnacion at Villegas, may nakitang isang magasing La Illustracion Española y Americana na may petsang ika-8 ng Pebrero 1897 at nakasulat sa wikang Kastila na may larawan ng nakakurbatang si Andres Bonifacio, na nakasulat sa ibaba, "Andres Bonifacio, Titulado “Presidente’ de la Republica Tagala" o "Andres Bonifacio: May Titulong Pangulo ng Republika ng Katagalugan", at inilarawan siyang pinuno ng katutubong pamahalaan.
Isang mamamahayag na nagngangalang Reparaz ang nagpatunay nito at kanya pang isinulat kung sinu-sino ang mga pangunahing opisyales sa pamahalaang itinayo ni Bonifacio. Ang mga ito'y sina: Teodoro Plata, Kalihim ng Digma; Emilio Jacinto, Kalihim ng Estado; Aguedo del Rosario, Kalihim na Panloob; Briccio Pantas, Kalihim ng Katarungan; at Enrique Pacheco bilang Kalihim ng Pananalapi.
Ang transpormasyon ng Katipunan mula sa isang samahan tungo sa isang pamahalaan at ang pagkakahalal ni Bonifacio bilang pangulo'y kinumpirma rin ng manggagamot na si Pio Valenzuela sa kanyang pahayag sa mga opisyales na Kastila. Sa ulat naman ng historyador na Kastilang si Jose M. del Castillo sa kanyang akda noong 1897 na "El Katipunan" o "El Filibusterismo en Filipinas" ay pinatunayan din ang naganap na unang halalan sa Pilipinas at nagtala rin siya ng mga pangalan ng pamunuan tulad ng nalimbag sa La Ilustracion.
Ang nadakip na Katipunerong nagngangalang Del Rosario ay inilalarawan bilang "isa sa mga itinalaga ng Katipunan upang itayo ang Pamahalaang Mapanghimagsik ng Bayan at isagawa ang tungkulin sa mga lokal na pamamahala sa mga bayan-bayan."
Oo't marami ngang patunay na si Gat Andres Bonifacio ang unang pangulo. Ngunit dapat itong kilalanin ng buong Pilipinas at hindi ng mga maka-Bonifacio lamang. Kinilala na si Bonifacio bilang bayani ng Pilipinas, bilang pinuno ng Katipunan, kaya ginawang pista opisyal ang araw ng kanyang kapanganakan, ngunit hindi ito sapat. Panahon naman na ideklara ng pamahalaan, sa pamamagitan ng batas, na si Gat Andres Bonifacio ang unang Pangulo ng Pilipinas. Siya, na simbolo ng pagbaka ng uring manggagawa at sambayanan para sa kalayaan at katarungan, ay dapat tanghaling unang Pangulo ng ating bansa, at mailimbag ito sa mga aklat sa paaralan upang magamit na pangunahing aralin ng mga mag-aaral hinggil sa kasaysayan at araling panlipunan.
Lunes, Nobyembre 17, 2008
Halina't Itanim ang Binhi ng Aktibismo
Paunang Salita sa librong TIBAK: Katipunan ng Panitikang Aktibista, Unang Aklat
Gregorio V. Bituin Jr., Editor
HALINA'T ITANIM ANG BINHI NG AKTIBISMO
SA PUSO'T DIWA NG BAWAT ISA
May aktibista dahil may kawalang katarungan. Tutunganga na lang ba tayo kahit inaapi na ang ating mga kababayan at kapatid? O tayo'y kikilos upang sila'y sagipin? Patuloy ang teroristang demolisyon ng tahanan ng mga maralita, patuloy ang mababang pasahod sa mga gumagawa ng yaman ng kapitalista, patuloy ang pagtataboy sa mga vendors na naghahanapbuhay ng marangal, patuloy na nabibilad sa sikat ng araw ang mga napakasisipag na magsasaka ngunit kapos pa rin sa pangangailangan ang kanyang pamilya, patuloy ang pagtataas ng matrikula taun-taon gayong karapatan at hindi negosyo ang edukasyon, patuloy ang pagtaas ng presyo ng gamot at nagpapagamot gayong karapatan ng bawat isa ang kalusugan, dumarami ang mga batang manggagawang dapat ay nasa paaralan habang walang makitang trabaho ang maraming nasa gulang na, at iba pa.
May aktibista dahil may pangangailangang tugunan ang iba't ibang kinakaharap na problema ng mga manggagawa, maralita, kababaihan, kabataan, magsasaka, maliliit na manininda, magniniyog, magtutubo, mangingisda, lumad, at iba pang aping sektor ng ating lipunan.
May aktibista dahil may nagsuri na mali ang sistemang kasalukuyan nating ginagalawan, na mali na may naghaharing iilan habang naghihirap ang higit na nakararami, na mali na umiiral ang kalagayang may mahirap at may mayaman. May aktibista dahil may naniniwalang dapat ipaglaban ang lahat ng ating karapatan, at ang karapatan ay hindi dapat gawing negosyo ng pamahalaan at ng mga kapitalista, tulad ng ating karapatan sa pabahay, pagkain, trabaho, kalusugan, at marami pang karapatang dapat kilalanin at igalang. May aktibista dahil nagdurugo ang ating puso kapag nakikita at nalalaman nating may naaapi at napagsasamantalahan. Hindi natin kayang manahimik at magbingi-bingihan sa bawat hikbi ng ating kapwa mahihirap.
May aktibista dahil may nagresponde sa panawagang kumilos laban sa gobyernong puno ng kurakot, laban sa pamahalaan ng katiwalian, laban sa sistemang mapagsamantala, laban sa mga taong sariling interes lamang ang nais manaig imbes na interes ng higit na nakararami.
May aktibista dahil patuloy na nabubuhay sa kadiliman ang ating bayan. Tungkulin ng bawat aktibistang akayin sa liwanag ang bawat nasa dilim. May aktibista dahil may taong prinsipyado, may makatarungang prinsipyong tinatanganan at ayaw pabayaan sa dilim ang kanyang kapwa. Prinsipyo niya'y makatao at internasyunalismo.
May aktibista dahil naniniwala siyang makakamit lamang ang kapayapaan sa daigdig kung makakamit ang hustisyang panlipunan para sa lahat.
May aktibista dahil hindi siya pasibo o tuod, kundi taong may pakialam sa kanyang kapwa tao. May aktibista dahil naniniwala siya sa pagpapakatao at pakikipagkapwa-tao, at ito'y ninanais niyang umiral sa bawat isa. May aktibista dahil mapagmahal siya sa kalikasan, at ayaw niyang mawasak ang mundong ito ng mga armas-nukleyar at mapamuksang elemento sa daigdig. May aktibista hangga't patuloy na umiiral ang pribadong pagmamay-ari ng mga kasangkapan sa produksyon, tulad ng makina, pabrika, hilaw na materyales, at lupa. Naniniwala siya at nakikibaka upang tiyaking maging pag-aari ng lipunan ang mga kasangkapan sa produksyon para sa kapakanan ng lahat, at di ng kakarampot na elitista lamang. May aktibista dahil may patuloy na mangangarap, kahit yaong mga di pa isinisilang ngayon, ng isang lipunang makatao, isang lipunang hindi pinaghaharian ng kapital, isang lipunang may pagkakapantay-pantay, isang lipunang walang uri.
Kung walang aktibista, lagi tayong nasa dilim, at patuloy tayong inaakay ng mga naghaharing uri sa kumunoy ng kahirapan. Patuloy pa ang kadiliman. Nananatiling sakbibi ng lumbay at dusa ang mga gumagawa ng yaman habang nagpapasasa sa yaman ng lipunan ang mga naghaharing iilan. May aktibista dahil naririto tayo. Aktibo, hindi pasibo. May pakialam sa mga nangyayari sa ating kapaligiran, sa ating pamayanan, sa ating bayan, sa lipunang ating ginagalawan.
Yaong mga tumutuligsa sa mga aktibista ay yaong mga naghaharing uri at mga elitistang ayaw itama ang kanilang mga pagkakamali sa kanilang kapwa. Yaong mga ayaw sa mga aktibista ay yaong mga gustong magkamal ng mas malalaking tubo at magpasasa sa pinaghirapan ng iba. Yaong mga tumutuligsa sa mga aktibista'y mga manhid sa hikbi ng masa, o kaya nama'y yaong ligaya na nilang mang-api ng kapwa. Dapat pang hilumin ang mga sugat na nalikha sa kaibuturan ng puso't diwa ng mga mahihirap, mga sugat na likha ng mga elitistang yumuyurak sa kanilang dangal at pagkatao, mga sugat na likha ng mapag-imbot na kapitalistang sistema, mga sugat na kung maghilom man ay mag-iiwan pa rin ng pilat ng nakaraan.
Mga kapwa aktibista, di tayo dapat tumigil hangga't di nagwawagi. Marami pang suliraning dapat tugunan. Ang mga karapatan ay dapat tamasahin ng lahat at di negosyo ng iilan. Patuloy pa ang kurakutan sa kabangyaman ng bayan. Kailangan pa ng mga aktibista para sa pagbabago.
Ang aklat na ito na katipunan ng mga akdang aktibista ay pagtalima sa pangangailangang tipunin ang iba't ibang akdang naglalarawan ng buhay at pakikibaka ng mga tibak (aktibista). Nawa'y makapagbigay ito ng liwanag sa mga pusong inaagiw na sa pag-iimbot, mga matang mapangmata sa maliliit, sa mga tengang laging nagtetengang kawali sa mga daing ng maralita, sa mga nangangakong laging pinapako ang kanilang sumpa pag naupo na sa poder, sa mga walang awa.
Hindi namin aasahang magustuhan nyo ang mga akdang naririto, ngunit pag iyong binasa'y tiyak na inyong malalasahan sa kaibuturan ng inyong puso't isipan ang mga mapagpalayang adhikaing nakaukit sa bawat akda.
Halina't itanim natin ang binhi ng aktibismo sa bawat isa.
Linggo, Nobyembre 16, 2008
Wilde-Shaw, Sosyalistang Manunulat
WILDE-SHAW, SOSYALISTANG MANUNULAT
ni Gregorio V. Bituin Jr.
mula sa Taliba ng Maralita, Tomo XI, Blg. 1, Taon 2006
Dalawa sa pinakasikat na manunulat sa daigdigang panitikan sina Oscar Wilde (1854-1900) at George Bernard Shaw (1856-1950), pawang mga mandudula at nobelista.
Kapwa nila ginamit ang kanilang mga panulat sa pagmumulat laban sa anumang inhustisya sa lipunan. At di lang sila basta manunulat, kundi sila'y kapwa sosyalistang manunulat.
Minsan nang nagkasama ang dalawang ito sa isang makasaysayang yugto ng pakikibaka ng uring manggagawa.
Noong 1886, nanawagan si Shaw sa mga personalidad sa sining at panitikan sa lipunang British na lumagda sa petisyon ng pagsuporta sa mga manggagawang martir ng Haymarket Square massacre. At tanging si Wilde lamang ang lumagda sa petisyon.
Sa kalaunan, nagkasama sila sa Fabian Society, isang grupo ng mga moderate socialists sa Britanya.
Nasa kasikatan si Wilde nang isinulat niya ang sanaysay niyang "The Soul of Man Under Socialism", kung saan tinuran niya ang inhustisyang dulot ng pribadong pag-aari, ang kaipokrituhan ng gawaing charity, at iginiit ang radikal na pagbabago sa lipunan kung saan ang kahirapan ay imposible na.
Ayon pa sa kanya, "Bakit magiging utang na loob ng iang maralita na ang kanyang kinakain ay tira lang ng isang mayaman, gayong dapat na magkasalo silang kumakain sa hapag-kainan.
Ang ina ni Wilde ay isang aktibong Irish Republican at rebolusyonaryo, habang ang kanyang asawa naman ay aktibo sa kilusang peminista.
Bilang dramatista, maraming nalathalang dula si Shaw na pawang tumatalakay sa mga panlipunang isyu ng kanyang panahon, tulad ng Widowers' House (1892), isang atake sa mga panginoong maylupa.
Noong 1928, nalathala ang sulatin niyang "The Intelligent Woman's Guide to Socialism and Capitalism". Ginawaran si Shaw ng Nobel Prize for Literature noong 1925.
(Pinaghalawan: British encyclopedia, Green Left Weekly)
ni Gregorio V. Bituin Jr.
mula sa Taliba ng Maralita, Tomo XI, Blg. 1, Taon 2006
Dalawa sa pinakasikat na manunulat sa daigdigang panitikan sina Oscar Wilde (1854-1900) at George Bernard Shaw (1856-1950), pawang mga mandudula at nobelista.
Kapwa nila ginamit ang kanilang mga panulat sa pagmumulat laban sa anumang inhustisya sa lipunan. At di lang sila basta manunulat, kundi sila'y kapwa sosyalistang manunulat.
Minsan nang nagkasama ang dalawang ito sa isang makasaysayang yugto ng pakikibaka ng uring manggagawa.
Noong 1886, nanawagan si Shaw sa mga personalidad sa sining at panitikan sa lipunang British na lumagda sa petisyon ng pagsuporta sa mga manggagawang martir ng Haymarket Square massacre. At tanging si Wilde lamang ang lumagda sa petisyon.
Sa kalaunan, nagkasama sila sa Fabian Society, isang grupo ng mga moderate socialists sa Britanya.
Nasa kasikatan si Wilde nang isinulat niya ang sanaysay niyang "The Soul of Man Under Socialism", kung saan tinuran niya ang inhustisyang dulot ng pribadong pag-aari, ang kaipokrituhan ng gawaing charity, at iginiit ang radikal na pagbabago sa lipunan kung saan ang kahirapan ay imposible na.
Ayon pa sa kanya, "Bakit magiging utang na loob ng iang maralita na ang kanyang kinakain ay tira lang ng isang mayaman, gayong dapat na magkasalo silang kumakain sa hapag-kainan.
Ang ina ni Wilde ay isang aktibong Irish Republican at rebolusyonaryo, habang ang kanyang asawa naman ay aktibo sa kilusang peminista.
Bilang dramatista, maraming nalathalang dula si Shaw na pawang tumatalakay sa mga panlipunang isyu ng kanyang panahon, tulad ng Widowers' House (1892), isang atake sa mga panginoong maylupa.
Noong 1928, nalathala ang sulatin niyang "The Intelligent Woman's Guide to Socialism and Capitalism". Ginawaran si Shaw ng Nobel Prize for Literature noong 1925.
(Pinaghalawan: British encyclopedia, Green Left Weekly)
Biyernes, Nobyembre 14, 2008
Ang Usaping Pabahay, ayon kay Engels
ANG USAPING PABAHAY, AYON KAY ENGELS
ni Gregorio V. Bituin Jr.
mula sa Taliba ng Maralita, Tomo XI, Blg. 1, Taon 2006
Isinulat ng sosyalista, philosopher, at rebolusyonaryong si Friedrich Engels ang artikulong "On The Housing Question (Hinggil sa Usaping Pabahay)" bilang isang malalimang pagsusuri sa kalagayan ng mga manggagawa't mamamayan ng kanyang kapanahunan. Sa artikulong ito, na umaabot ng 51 pahina (sa Times New Roman 12, short bond paper), tinalakay niya ng malaliman ang usapin ng pabahay, lalo na ang pagkakaroon ng serbisyong ito na dapat ipaglaban ng uring manggagawa.
May tatlong bahagi ang mahabang artikulong ito. Ang una ay may pamagat na "Paano nilulutas ni Proudhon ang Usapin ng Pabahay". Si Pierre Joseph Proudhon (1809-1865) ay isang Pranses na nangampanya para sa isang anarkiya upang palitan ang gobyerno. Sa kabanatang ito, pinuna ni Engels ang pamamaraan ni Proudhon hinggil sa pabahay, lalo na ang hinggil sa renta, at ang bahay bilang kapital.
Ang ikalawa ay pinamagatang "Paano Nilulutas ng Burgesya ang Usapin ng Pabahay". Tinalakay dito ang sakit na idinudulot sa manggagawa ng kasalatan sa pabahay, tulad ng kolera, typhus, typhoid fever, atbp., at kung paano ito malulutas. Tinalakay din niya ang ideya ng isang Dr. Sax hinggil sa ekonomya ng pabahay.
Ang ikatlo ay pinamagatang "Suplemento kay Proudhon at sa Usapin ng Pabahay". Pinuna rito ni Engels ang mga sinulat ng isang A. Mulberger hinggil sa usapin ng pabahay.
Sa kabuuan, tinuligsa ni Engels ang pamamaraan sa upa at sa kasalatan ng paninirahan para sa mga manggagawa, at ang mga maling solusyon ng mga kapitalista at gobyerno hinggil sa usaping ito na ang nakikinabang lamang ay ang mga nasa uring kapitalista at burgesya.
Ayon kay Engels, ang kongkretong kalagayan ng isang komunidad, ang tunggalian ng uri sa mga komunidad na iyon, ang moda sa produksyon at ang burgis na pananaw sa pabahay ay mga usaping di dapat ipagwalang-bahala, kundi nararapat suriin at ayusin para makinabang ang lahat.
Nararapat lamang na pag-aralan ng mga lider-maralita mula sa KPML, ZOTO, KASAMA-KA, at iba pang organisasyon ng maralita, ang sinulat na ito ni Engels. At mas magandang pag-aralan ito ng maralita, matalakay at malalimang masuri kung ito'y isasalin mula sa Ingles tungo sa wikang laging ginagamit at madaliang maunawaan ng mga maralita. Kinakailangang bigyan ng panahon at pondohan ang pagsasalin nito sa wikang Pilipino, at mailathala bilang isang aklat, o kaya'y pamphlet, at ipamahagi ito sa mga lider-maralita. Mula rito ay gagawa ang maralita ng pagsusuri sa kasalukuyang kalagayan at kung paano magagamit ang sinulat na ito ni Engels. Tatalakayin din ang nilalaman nito sa pamamagitan ng mga pulong ng samahan, pagbubuo ng discussion groups, at pagpopopularisa nito sa mga komunidad ng maralita.
Kailangan itong proyektuhin pagkat napakahalaga ng malalimang pagsusuri ng rebolusyonaryong si Engels sa usapin ng pabahay. Hahalaw tayo ng aral dito upang magamit sa kasalukuyang kalagayan kung saan laging dinedemolis ang bahay ng mga maralita, habang sa mga relokasyon ay di pa rin payapa ang maralita sa pagkakaroon ng bahay dahil sa dami ng mga bayarin.
SINO SI FRIEDRICH ENGELS?
Si Friedrich Engels (1825-1895) ay isang sosyalistang Aleman, manunulat at matalik na kaibigan at kasama ng rebolusyonaryong si Karl Marx (1818-1883). Isa sa kanyang mga sinulat ang Condition of the Working Class in England. Ang kanyang Ant-Duhring ang nagsistematisa ng diyalektiko materyalismo. Nang mamatay si Marx, siya ang nag-edit ng Tomo II at III ng Das Kapital.
ni Gregorio V. Bituin Jr.
mula sa Taliba ng Maralita, Tomo XI, Blg. 1, Taon 2006
Isinulat ng sosyalista, philosopher, at rebolusyonaryong si Friedrich Engels ang artikulong "On The Housing Question (Hinggil sa Usaping Pabahay)" bilang isang malalimang pagsusuri sa kalagayan ng mga manggagawa't mamamayan ng kanyang kapanahunan. Sa artikulong ito, na umaabot ng 51 pahina (sa Times New Roman 12, short bond paper), tinalakay niya ng malaliman ang usapin ng pabahay, lalo na ang pagkakaroon ng serbisyong ito na dapat ipaglaban ng uring manggagawa.
May tatlong bahagi ang mahabang artikulong ito. Ang una ay may pamagat na "Paano nilulutas ni Proudhon ang Usapin ng Pabahay". Si Pierre Joseph Proudhon (1809-1865) ay isang Pranses na nangampanya para sa isang anarkiya upang palitan ang gobyerno. Sa kabanatang ito, pinuna ni Engels ang pamamaraan ni Proudhon hinggil sa pabahay, lalo na ang hinggil sa renta, at ang bahay bilang kapital.
Ang ikalawa ay pinamagatang "Paano Nilulutas ng Burgesya ang Usapin ng Pabahay". Tinalakay dito ang sakit na idinudulot sa manggagawa ng kasalatan sa pabahay, tulad ng kolera, typhus, typhoid fever, atbp., at kung paano ito malulutas. Tinalakay din niya ang ideya ng isang Dr. Sax hinggil sa ekonomya ng pabahay.
Ang ikatlo ay pinamagatang "Suplemento kay Proudhon at sa Usapin ng Pabahay". Pinuna rito ni Engels ang mga sinulat ng isang A. Mulberger hinggil sa usapin ng pabahay.
Sa kabuuan, tinuligsa ni Engels ang pamamaraan sa upa at sa kasalatan ng paninirahan para sa mga manggagawa, at ang mga maling solusyon ng mga kapitalista at gobyerno hinggil sa usaping ito na ang nakikinabang lamang ay ang mga nasa uring kapitalista at burgesya.
Ayon kay Engels, ang kongkretong kalagayan ng isang komunidad, ang tunggalian ng uri sa mga komunidad na iyon, ang moda sa produksyon at ang burgis na pananaw sa pabahay ay mga usaping di dapat ipagwalang-bahala, kundi nararapat suriin at ayusin para makinabang ang lahat.
Nararapat lamang na pag-aralan ng mga lider-maralita mula sa KPML, ZOTO, KASAMA-KA, at iba pang organisasyon ng maralita, ang sinulat na ito ni Engels. At mas magandang pag-aralan ito ng maralita, matalakay at malalimang masuri kung ito'y isasalin mula sa Ingles tungo sa wikang laging ginagamit at madaliang maunawaan ng mga maralita. Kinakailangang bigyan ng panahon at pondohan ang pagsasalin nito sa wikang Pilipino, at mailathala bilang isang aklat, o kaya'y pamphlet, at ipamahagi ito sa mga lider-maralita. Mula rito ay gagawa ang maralita ng pagsusuri sa kasalukuyang kalagayan at kung paano magagamit ang sinulat na ito ni Engels. Tatalakayin din ang nilalaman nito sa pamamagitan ng mga pulong ng samahan, pagbubuo ng discussion groups, at pagpopopularisa nito sa mga komunidad ng maralita.
Kailangan itong proyektuhin pagkat napakahalaga ng malalimang pagsusuri ng rebolusyonaryong si Engels sa usapin ng pabahay. Hahalaw tayo ng aral dito upang magamit sa kasalukuyang kalagayan kung saan laging dinedemolis ang bahay ng mga maralita, habang sa mga relokasyon ay di pa rin payapa ang maralita sa pagkakaroon ng bahay dahil sa dami ng mga bayarin.
SINO SI FRIEDRICH ENGELS?
Si Friedrich Engels (1825-1895) ay isang sosyalistang Aleman, manunulat at matalik na kaibigan at kasama ng rebolusyonaryong si Karl Marx (1818-1883). Isa sa kanyang mga sinulat ang Condition of the Working Class in England. Ang kanyang Ant-Duhring ang nagsistematisa ng diyalektiko materyalismo. Nang mamatay si Marx, siya ang nag-edit ng Tomo II at III ng Das Kapital.
Huwebes, Nobyembre 13, 2008
Lipunang Makatao
LIPUNANG MAKATAO
ni Gregorio V. Bituin Jr.
mula sa editoryal ng Taliba ng Maralita, Tomo VIII, Blg. 2, Taon 2003
Maraming bayani na ang bumagsak, ang iba'y kinilala at ang karamiha'y limot na, dahil sa paghahangad ng isang lipunang makatao. Bumagsak sina Jose Rizal, Andres Bonifacio, Ninoy Aquino at Popoy Lagman, dahil sa pakikipaglaban para sa isang lipunang sadyang makatao.
Matagal nang hinahangad ng sambayanan ang isang makataong lipunan. Lipunang tunay na kakalinga sa masang maralita at mga maliliit. Lipunang ang mga mamamayan ay mayroong pampulitika at pang-ekonomyang kapangyarihan na nagbubunga ng tunay na demokrasya, pagkakapantay-pantay ng kasarian, kaunlaran para sa lahat at maayos na kapaligiran. Isa itong makabuluhang pangarap. At sino ang aayaw sa isang lipunang makatao? Wala, o maaaring wala.
Ngunit may lipunang makatao ba kung meron pa ring naghaharing uri at elitista na siyang nagsasamantala sa kahinaan ng mga maliliit? May lipunang makatao ba kung may iilang yumayaman habang ang nakararami ay patuloy na naghihirap? Makatao ba ang lipunan kung sa panahon ng emergency ay hihingan ka muna ng bayad bago magamot sa ospital? Makatao ba ang lipunan kung laging kinakabahan ang mga maralita dahil sa nakaambang demolisyon? Makatao ba ang lipunan kung walang katiwasayan ang isipan ng mga manggagawa o empleyado dahil sa kontraktwalisasyon at kaswalisasyon? Makatao ba ang lipunan kung ang pangunahing nasa isipan ng mga namumuno ay puro tubo, imbes na kapakanan ng tao?
Sa lipunang makataong ating inaasam, ang mga taong maysakit, naghihingalo, o nasa emergency, ay hindi na tatanungin ng ospital kung may pera ang pasyente o wala bago siya magamot. Ang mga manggagawa, na siyang gumagawa ng ekonomya ng bansa at dahilan ng kaunlaran ng lipunan, ay hindi siyang nagugutom, Wala nang kontraktwalisasyon o kaswalisasyon na ang nakikinabang lang ay mga tusong ahensya. Ang mga bata ay papasok sa skwela nang hindi gutom kaya madaling papasok sa kanilang isipan ang mga pinag-aaralan. At lahat ng kabataan ay makakapag-aral nang anumang kursong nais nila na sagot ng lipunan. Ang mga maralita ay makakakain ng sapat, may kabuhayan at may maayos na tirahan. Sa lipunang ito'y kikilalanin ang pantay na karapatan ng mga kababaihan.
Hindi tayo nangangarap ng lipunang makatao sa kabilang buhay, kung meron man, kundi habang tayo'y nabubuhay. Ipinaglalaban natin ang isang lipunang makatao ngayon para sa kapakinabangan ng lahat at ng mga susunod pang henerasyon.
Ngunit ang tagumpay na ito ay para sa isang totoong lipunang makatao ay sinasagkaan mismo ng kasalukuyang kapitalistang sistema, ang sistema kung saan ang pangunahin ay tubo kaysa tao. Ayaw ng mga elitista't burgis ng tunay na lipunang makatao, dahil tiyak na hindi na sila makapaghahari-harian o makakapagreyna-reynahan. Ayaw ng mga kapitalista ng lipunang makatao dahil sagabal ito sa kanilang pagkakamal ng limpak-limpak na tubo. Hangga't umiiral ang kasakiman sa tubo, hangga't may dahilan para umiral ang kasakiman sa tubo, hangga't umiiral ang pribadong pag-aari ng mga kasangkapan sa produksyon na siyang ugat ng pagsasamantala, mananatiling pangarap na lang ang minimithing ganap na lipunang makatao.
Magaganap lamang ang isang lipunang makatao kung mapapalitan ang bulok na sistemang kapitalismo ng isang lipunang tunay na kakalinga sa lahat at papawi sa ugat ng pagsasamantala - ang pribadong pag-aari ng mga kasangkapan sa produksyon. Magaganap lamang ang isang lipunang makatao sa pag-iral ng isang lipunang sosyalismo.
Mag-organisa.
ni Gregorio V. Bituin Jr.
mula sa editoryal ng Taliba ng Maralita, Tomo VIII, Blg. 2, Taon 2003
Maraming bayani na ang bumagsak, ang iba'y kinilala at ang karamiha'y limot na, dahil sa paghahangad ng isang lipunang makatao. Bumagsak sina Jose Rizal, Andres Bonifacio, Ninoy Aquino at Popoy Lagman, dahil sa pakikipaglaban para sa isang lipunang sadyang makatao.
Matagal nang hinahangad ng sambayanan ang isang makataong lipunan. Lipunang tunay na kakalinga sa masang maralita at mga maliliit. Lipunang ang mga mamamayan ay mayroong pampulitika at pang-ekonomyang kapangyarihan na nagbubunga ng tunay na demokrasya, pagkakapantay-pantay ng kasarian, kaunlaran para sa lahat at maayos na kapaligiran. Isa itong makabuluhang pangarap. At sino ang aayaw sa isang lipunang makatao? Wala, o maaaring wala.
Ngunit may lipunang makatao ba kung meron pa ring naghaharing uri at elitista na siyang nagsasamantala sa kahinaan ng mga maliliit? May lipunang makatao ba kung may iilang yumayaman habang ang nakararami ay patuloy na naghihirap? Makatao ba ang lipunan kung sa panahon ng emergency ay hihingan ka muna ng bayad bago magamot sa ospital? Makatao ba ang lipunan kung laging kinakabahan ang mga maralita dahil sa nakaambang demolisyon? Makatao ba ang lipunan kung walang katiwasayan ang isipan ng mga manggagawa o empleyado dahil sa kontraktwalisasyon at kaswalisasyon? Makatao ba ang lipunan kung ang pangunahing nasa isipan ng mga namumuno ay puro tubo, imbes na kapakanan ng tao?
Sa lipunang makataong ating inaasam, ang mga taong maysakit, naghihingalo, o nasa emergency, ay hindi na tatanungin ng ospital kung may pera ang pasyente o wala bago siya magamot. Ang mga manggagawa, na siyang gumagawa ng ekonomya ng bansa at dahilan ng kaunlaran ng lipunan, ay hindi siyang nagugutom, Wala nang kontraktwalisasyon o kaswalisasyon na ang nakikinabang lang ay mga tusong ahensya. Ang mga bata ay papasok sa skwela nang hindi gutom kaya madaling papasok sa kanilang isipan ang mga pinag-aaralan. At lahat ng kabataan ay makakapag-aral nang anumang kursong nais nila na sagot ng lipunan. Ang mga maralita ay makakakain ng sapat, may kabuhayan at may maayos na tirahan. Sa lipunang ito'y kikilalanin ang pantay na karapatan ng mga kababaihan.
Hindi tayo nangangarap ng lipunang makatao sa kabilang buhay, kung meron man, kundi habang tayo'y nabubuhay. Ipinaglalaban natin ang isang lipunang makatao ngayon para sa kapakinabangan ng lahat at ng mga susunod pang henerasyon.
Ngunit ang tagumpay na ito ay para sa isang totoong lipunang makatao ay sinasagkaan mismo ng kasalukuyang kapitalistang sistema, ang sistema kung saan ang pangunahin ay tubo kaysa tao. Ayaw ng mga elitista't burgis ng tunay na lipunang makatao, dahil tiyak na hindi na sila makapaghahari-harian o makakapagreyna-reynahan. Ayaw ng mga kapitalista ng lipunang makatao dahil sagabal ito sa kanilang pagkakamal ng limpak-limpak na tubo. Hangga't umiiral ang kasakiman sa tubo, hangga't may dahilan para umiral ang kasakiman sa tubo, hangga't umiiral ang pribadong pag-aari ng mga kasangkapan sa produksyon na siyang ugat ng pagsasamantala, mananatiling pangarap na lang ang minimithing ganap na lipunang makatao.
Magaganap lamang ang isang lipunang makatao kung mapapalitan ang bulok na sistemang kapitalismo ng isang lipunang tunay na kakalinga sa lahat at papawi sa ugat ng pagsasamantala - ang pribadong pag-aari ng mga kasangkapan sa produksyon. Magaganap lamang ang isang lipunang makatao sa pag-iral ng isang lipunang sosyalismo.
Mag-organisa.
Sabado, Oktubre 4, 2008
Tagumpay ang Book Launching ng Banaag at Sikat
TAGUMPAY ANG MULING PAGLULUNSAD NG NOBELANG “BANAAG AT SIKAT” NI LOPE K. SANTOS
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Oktubre 4, 2008
Napakalaking bagay para sa akin na maging bahagi ng muling paglulunsad ng nobelang “Banaag at Sikat” ni Gat Lope K. Santos ngayong ika-4 ng Oktubre, 2008.
Maaga pa ng tatlumpung minuto sa nakatakdang pagsisimula ng 12:00 ng tanghali nang ako’y dumating sa Bantayog Memorial Center, sa auditorium sa ikalawang palapag, na siyang pinagdausan ng muling paglulunsad ng aklat. Pagdating ko roon, may ilang mga taong nag-aabang na rin sa pagsisimula ng programa, habang nanonood ng palabas hinggil sa martial law, pagpaslang kay Ninoy, at people power, na ang nagtalakay ay si VJ Diane dela Fuente.
Ganap na ika-12 ng tanghali ay nagtawag ang nasa programa para ang mga unang dumating ay kumain muna ng tanghaliang inihandog ng pamilya ni Lope K. Santos. Nagsimula ang programa ng ganap na ala-una ng hapon.
Nag-emcee ay isang nagngangalang Gwen, marahil ay taga-Anvil Publishing. Binasa niya bilang panimula ang dalawa sa tatlong talatang inihandog ni Lope K. Santos noong 1906 bilang pagpapakilala sa aklat.
Nagbigay ng welcome remarks ay si Karina A. Bolasco ng Anvil Publishing. Nagpasalamat naman siya sa mga dumalo, nagbigay din ng kaunting mensahe, at pagpapakilala kay Bienvenido Lumbera, national artist for literature, bilang panauhing tagapagsalita.
Inilabas ko ang aking notebook at sinulat ang ilang mga sinabi ni Ginoong Lumbera, na kanya namang binasa mula sa inihanda niyang sasabihin. Ayon sa kanya, ang muling paglulunsad ng aklat na Banaag at Sikat ay mahalagang okasyon bilang paggunita sa mahalagang awtor ng panitikan at wika. Ang wikang ginamit sa akda ay klasikong tagalog na maaaring di na agad maunawaan, ayon sa kanya, ng mga mambabasa sa kasalukuyan. Binigyang diin niya ang adhikain ng “Banaag at Sikat” at ito’y ang pagpapalaganap ng kaisipang sosyalismo para sa manggagawa at magsasaka. Ito rin ay aklat na kakikitaan ng mga kaugaliang Pilipino, at nasa anyong may bahid ng katutubong kahalagahan. Ang mensaheng sosyalismo ng aklat ay makabuluhan pa rin sa ating panahon. Ito’y mula sa sosyalismong iniuwi ni Isabelo delos Reyes, ang ama ng unyonismo sa Pilipinas. Naglalarawan din ang aklat di lang ng kalagayan ng manggagawa kundi ng magsasaka, at ang sosyalismo bilang sistemang pampulitika ang lunas sa nagaganap na malawakang kahirapan. Binigyang halimbawa rin ni Ginoong Lumbera ang “Brothers Karamazov” ni Fyodor Dostoevsky bilang kauri ng aklat na ito. Binigyang diin din ni Lumbera na ang sosyalismo noon na nais ni Lope K. Santos ay tila malayo pa sa nagaganap ngayong kilusang pambansang demokratiko.
Pagkatapos ng kanyang pananalita, sinabi ng emcee na paalis na si Ginoong Lumbera dahil may alas-dos pa itong lakad, kaya nagkaroon muna ng picture taking sa entablado, magkasama sina Ginoong Lumbera at ang dumalong kamag-anakan ni Lope K. Santos. Doon ay napansing kong halos kalahati ng dumalo sa launching ng aklat ay pawang kamag-anak ni Lope K. Santos, nang kumaunti na lamang ang nakaupo habang sila’y naglilitratuhan dahil nag-akyatan ang mga kamag-anak ng awtor sa entablado. Sa tantya ko, nasa limampung katao ang dumalo rito.
Pagkatapos ng litratuhan, nagsalita naman ang isang apo ni Ka Lope na si Ginang Paraluman Reyes Nonato, isang matandang babaing puti na ang buhok, ngunit buo pa ang boses sa pagsasalita. Binanggit ni Ginang Nonato ang ilan sa kanyang mga natatandaang pangaral sa kanya ng kanyang Lolo Lope. Una, ang mahihirap na kamag-anak at kaibigan ay laging tutulungan at huwag pagtataguan. Ikalawa, walang maipamamanang kayamanan sa kanila kundi edukasyon. Ikatlo, bibilhin lang ang kailangan at ang kaya mong bilhin. At huwag bibilhin ang hindi kailangan kahit kaya mong bilhin. Tinuruan silang mag-impok. Ikaapat, kung ayaw mong maghirap, huwag kang magpulitiko. Tinalakay pa ng ale na noong kapanahunan ng kanyang lolo, wala pang catering, at sa dahon lamang ng saging sa mahabang lamesa nagsasalu-salo ang mga pulitiko, kung saan kasalo ng kanyang lolo sina Jose P. Laurel at Claro M. Recto.
May ikinwento pa siyang anekdota hinggil sa pangingisda sa Binangonan, kung saan tinutuhog ang mga isda, saka ibinebenta. Minsan daw na napagawi si Lope K. Santos doon, nagbiro siya sa matandang tindera na magpapatuhog daw siya ng dulong (isang uri ng isdang napakaliit). Ngunit sinagot umano siya ng tindera na ang gawing pantuhog sa dulong ay ang bigote nig kanyang Lolo Lope. Pag ikinukwento raw iyon ng kanyang Lolo Lope, sinasabi nitong naisahan daw siya ng matalinong tindera. At panghuli, sa pagkakape ng kanyang lolo, ang nais daw nito ay tanging gatas ng kalabaw. Wala nang iba.
Tinawag din ang isa sa mga apo ni Ka Lope na si Lito Garcia, isang publisher. Ayon kay Ka Lito, kung nabubuhay lamang ang kanyang Lolo, tiyak na siya’y pagagalitan pagkat ang ibinebenta niyang libro ay pawang librong dayuhan. Siya’y naging regional sales manager ng Bantam Books, Time Warner at Hashett Books. Noong bata pa raw siya, nahuli siya ng kanyang lolo na naglalaro ng text, kwadradong karton, na may tantyang sukat na 2” at 3” na may komiks, ito umano’y pinakuluan ng kanyang lolo at ipinainom sa kanila. Ganuon daw kahigpit magdisiplina ang kanyang lolo. Ayon pa sa kanya, labindalawang taon na nawala sa sirkulasyon ang Banaag at Sikat. Ang Bookmark ang una niyang nilapitan. Napag-usapan daw nila ito ng Anvil nang idaos ang Asean Publishers Congress dito sa Pilipinas. Ayon pa kay Ka Lito, maraming sinulat ni Ka Lope noong 1905 na hanggang ngayon ay relevant pa. Wala pa si Mao Tse Tung ay galit na si Lope K. Santos sa imperyalismo.
Ayon naman kay Ginang Bolasco ng Anvil, dapat daw na may seminar para sa mga guro nitong umaga ngunit di na naihabol pagkat kasabay ito ng final exams ng mga estudyante. Nais nilang maipalaganap muli ito sa mga eskwelahan at maisama sa kurikulum, pagkat maraming matututunan ang mga kabataan. Ang seminar ay ini-reset nila ng Nobyembre. Ibinalita rin niya na may ginagawang dula si Ginoong Lumbera hinggil sa Banaag at Sikat na ilulunsad naman sa susunod na taon, na umano’y ika-130 taon ng kaarawan ni Lope. K. Santos. Ipinanganak ang awtor noong Setyembre 25, 1879 at namatay noong Mayo 1, 1963, kasabay ng “Pandaigdigang Araw ng Manggagawa”.
Bukod kay Ginoong Lumbera, ilan lang ang kilala kong nakarating doon. Si Ginoong Apo Chua ng UP at tagapayo ng grupong Teatro Pabrika at Mike Coroza, na naging guro ko sa isang palihan ng panulaan. Natapos ang palatuntunan sa ganap na ika-2 ng hapon.
Sa aking pagninilay kanina, habang nakikinig ako kay Ginoong Lumbera, kanyang binanggit ng dalawang beses na sa kasalukuyan, nagpapatuloy sa pagtataguyod ng konsepto ng sosyalismong nais ni Lope K. Santos ang kilusang pambansa demokratiko. Nais ko sanang sabihin sa kanya na kumikilos din ngayon ang kilusang sosyalista sa bansa, at hindi lang kilusang pambansa demokratiko (na kung tutuusin ay nasyonalista at di pa masasabing sosyalista o komunista), ngunit hindi ko na ito nagawa dahil paalis na siya patungo sa sa kanyang alas-dos na tipanan.
Naglalakad na ako mula sa Bantayog at nasa bandang Quezon City Hall na ako nang maalala ko na sana pala’y napapirmahan ko ang aklat ko sa dalawang kamag-anak ng awtor, ngunit malayo na ako. Napagod na akong bumalik.
Makahulugan at makabuluhan sa akin ang araw na ito dahil kahit papaano’y naging bahagi ako ng kasaysayan, ang makasaysayang ikalimang paglilimbag ng sosyalistang nobelang Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Di ko dinaluhan ang isa pang makabuluhang aktibidad para lang makapunta rito.
Nabasa ko ang hinggil sa Banaag at Sikat nang mabili ko ang aklat na Tinig mula sa Ibaba ni Teresita Gimenez Maceda, kung saan tinalakay niya na ang Banaag at Sikat ang unang nobelang pangmanggagawa sa pagpasok ng ika-20 dantaon, sumunod ay ang Pinaglahuan ni Faustino Aguilar noong 1907, at ang Bulalakaw ng Pag-asa ni Ismael Amado noong 1909. Mula noon, hinanap ko na ito sa iba’t ibang book store, at kahit sa mga second hand book store sa kahabaan ng Claro M. Recto Ave. sa Maynila. Nito lamang Hulyo 4, 2008 ako nakabili sa National Book Store sa Katipunan Ave. sa Quezon City, sa halagang P250.00.
Panghuli, salamat sa Anvil Publishing sa muling paglilimbag ng aklat na ito. Ito’y agad kong inirekomenda sa maraming unyon at manggagawang aking kayang tagusin, kasama na ang pag-email at multiply sa internet.
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Oktubre 4, 2008
Napakalaking bagay para sa akin na maging bahagi ng muling paglulunsad ng nobelang “Banaag at Sikat” ni Gat Lope K. Santos ngayong ika-4 ng Oktubre, 2008.
Maaga pa ng tatlumpung minuto sa nakatakdang pagsisimula ng 12:00 ng tanghali nang ako’y dumating sa Bantayog Memorial Center, sa auditorium sa ikalawang palapag, na siyang pinagdausan ng muling paglulunsad ng aklat. Pagdating ko roon, may ilang mga taong nag-aabang na rin sa pagsisimula ng programa, habang nanonood ng palabas hinggil sa martial law, pagpaslang kay Ninoy, at people power, na ang nagtalakay ay si VJ Diane dela Fuente.
Ganap na ika-12 ng tanghali ay nagtawag ang nasa programa para ang mga unang dumating ay kumain muna ng tanghaliang inihandog ng pamilya ni Lope K. Santos. Nagsimula ang programa ng ganap na ala-una ng hapon.
Nag-emcee ay isang nagngangalang Gwen, marahil ay taga-Anvil Publishing. Binasa niya bilang panimula ang dalawa sa tatlong talatang inihandog ni Lope K. Santos noong 1906 bilang pagpapakilala sa aklat.
Nagbigay ng welcome remarks ay si Karina A. Bolasco ng Anvil Publishing. Nagpasalamat naman siya sa mga dumalo, nagbigay din ng kaunting mensahe, at pagpapakilala kay Bienvenido Lumbera, national artist for literature, bilang panauhing tagapagsalita.
Inilabas ko ang aking notebook at sinulat ang ilang mga sinabi ni Ginoong Lumbera, na kanya namang binasa mula sa inihanda niyang sasabihin. Ayon sa kanya, ang muling paglulunsad ng aklat na Banaag at Sikat ay mahalagang okasyon bilang paggunita sa mahalagang awtor ng panitikan at wika. Ang wikang ginamit sa akda ay klasikong tagalog na maaaring di na agad maunawaan, ayon sa kanya, ng mga mambabasa sa kasalukuyan. Binigyang diin niya ang adhikain ng “Banaag at Sikat” at ito’y ang pagpapalaganap ng kaisipang sosyalismo para sa manggagawa at magsasaka. Ito rin ay aklat na kakikitaan ng mga kaugaliang Pilipino, at nasa anyong may bahid ng katutubong kahalagahan. Ang mensaheng sosyalismo ng aklat ay makabuluhan pa rin sa ating panahon. Ito’y mula sa sosyalismong iniuwi ni Isabelo delos Reyes, ang ama ng unyonismo sa Pilipinas. Naglalarawan din ang aklat di lang ng kalagayan ng manggagawa kundi ng magsasaka, at ang sosyalismo bilang sistemang pampulitika ang lunas sa nagaganap na malawakang kahirapan. Binigyang halimbawa rin ni Ginoong Lumbera ang “Brothers Karamazov” ni Fyodor Dostoevsky bilang kauri ng aklat na ito. Binigyang diin din ni Lumbera na ang sosyalismo noon na nais ni Lope K. Santos ay tila malayo pa sa nagaganap ngayong kilusang pambansang demokratiko.
Pagkatapos ng kanyang pananalita, sinabi ng emcee na paalis na si Ginoong Lumbera dahil may alas-dos pa itong lakad, kaya nagkaroon muna ng picture taking sa entablado, magkasama sina Ginoong Lumbera at ang dumalong kamag-anakan ni Lope K. Santos. Doon ay napansing kong halos kalahati ng dumalo sa launching ng aklat ay pawang kamag-anak ni Lope K. Santos, nang kumaunti na lamang ang nakaupo habang sila’y naglilitratuhan dahil nag-akyatan ang mga kamag-anak ng awtor sa entablado. Sa tantya ko, nasa limampung katao ang dumalo rito.
Pagkatapos ng litratuhan, nagsalita naman ang isang apo ni Ka Lope na si Ginang Paraluman Reyes Nonato, isang matandang babaing puti na ang buhok, ngunit buo pa ang boses sa pagsasalita. Binanggit ni Ginang Nonato ang ilan sa kanyang mga natatandaang pangaral sa kanya ng kanyang Lolo Lope. Una, ang mahihirap na kamag-anak at kaibigan ay laging tutulungan at huwag pagtataguan. Ikalawa, walang maipamamanang kayamanan sa kanila kundi edukasyon. Ikatlo, bibilhin lang ang kailangan at ang kaya mong bilhin. At huwag bibilhin ang hindi kailangan kahit kaya mong bilhin. Tinuruan silang mag-impok. Ikaapat, kung ayaw mong maghirap, huwag kang magpulitiko. Tinalakay pa ng ale na noong kapanahunan ng kanyang lolo, wala pang catering, at sa dahon lamang ng saging sa mahabang lamesa nagsasalu-salo ang mga pulitiko, kung saan kasalo ng kanyang lolo sina Jose P. Laurel at Claro M. Recto.
May ikinwento pa siyang anekdota hinggil sa pangingisda sa Binangonan, kung saan tinutuhog ang mga isda, saka ibinebenta. Minsan daw na napagawi si Lope K. Santos doon, nagbiro siya sa matandang tindera na magpapatuhog daw siya ng dulong (isang uri ng isdang napakaliit). Ngunit sinagot umano siya ng tindera na ang gawing pantuhog sa dulong ay ang bigote nig kanyang Lolo Lope. Pag ikinukwento raw iyon ng kanyang Lolo Lope, sinasabi nitong naisahan daw siya ng matalinong tindera. At panghuli, sa pagkakape ng kanyang lolo, ang nais daw nito ay tanging gatas ng kalabaw. Wala nang iba.
Tinawag din ang isa sa mga apo ni Ka Lope na si Lito Garcia, isang publisher. Ayon kay Ka Lito, kung nabubuhay lamang ang kanyang Lolo, tiyak na siya’y pagagalitan pagkat ang ibinebenta niyang libro ay pawang librong dayuhan. Siya’y naging regional sales manager ng Bantam Books, Time Warner at Hashett Books. Noong bata pa raw siya, nahuli siya ng kanyang lolo na naglalaro ng text, kwadradong karton, na may tantyang sukat na 2” at 3” na may komiks, ito umano’y pinakuluan ng kanyang lolo at ipinainom sa kanila. Ganuon daw kahigpit magdisiplina ang kanyang lolo. Ayon pa sa kanya, labindalawang taon na nawala sa sirkulasyon ang Banaag at Sikat. Ang Bookmark ang una niyang nilapitan. Napag-usapan daw nila ito ng Anvil nang idaos ang Asean Publishers Congress dito sa Pilipinas. Ayon pa kay Ka Lito, maraming sinulat ni Ka Lope noong 1905 na hanggang ngayon ay relevant pa. Wala pa si Mao Tse Tung ay galit na si Lope K. Santos sa imperyalismo.
Ayon naman kay Ginang Bolasco ng Anvil, dapat daw na may seminar para sa mga guro nitong umaga ngunit di na naihabol pagkat kasabay ito ng final exams ng mga estudyante. Nais nilang maipalaganap muli ito sa mga eskwelahan at maisama sa kurikulum, pagkat maraming matututunan ang mga kabataan. Ang seminar ay ini-reset nila ng Nobyembre. Ibinalita rin niya na may ginagawang dula si Ginoong Lumbera hinggil sa Banaag at Sikat na ilulunsad naman sa susunod na taon, na umano’y ika-130 taon ng kaarawan ni Lope. K. Santos. Ipinanganak ang awtor noong Setyembre 25, 1879 at namatay noong Mayo 1, 1963, kasabay ng “Pandaigdigang Araw ng Manggagawa”.
Bukod kay Ginoong Lumbera, ilan lang ang kilala kong nakarating doon. Si Ginoong Apo Chua ng UP at tagapayo ng grupong Teatro Pabrika at Mike Coroza, na naging guro ko sa isang palihan ng panulaan. Natapos ang palatuntunan sa ganap na ika-2 ng hapon.
Sa aking pagninilay kanina, habang nakikinig ako kay Ginoong Lumbera, kanyang binanggit ng dalawang beses na sa kasalukuyan, nagpapatuloy sa pagtataguyod ng konsepto ng sosyalismong nais ni Lope K. Santos ang kilusang pambansa demokratiko. Nais ko sanang sabihin sa kanya na kumikilos din ngayon ang kilusang sosyalista sa bansa, at hindi lang kilusang pambansa demokratiko (na kung tutuusin ay nasyonalista at di pa masasabing sosyalista o komunista), ngunit hindi ko na ito nagawa dahil paalis na siya patungo sa sa kanyang alas-dos na tipanan.
Naglalakad na ako mula sa Bantayog at nasa bandang Quezon City Hall na ako nang maalala ko na sana pala’y napapirmahan ko ang aklat ko sa dalawang kamag-anak ng awtor, ngunit malayo na ako. Napagod na akong bumalik.
Makahulugan at makabuluhan sa akin ang araw na ito dahil kahit papaano’y naging bahagi ako ng kasaysayan, ang makasaysayang ikalimang paglilimbag ng sosyalistang nobelang Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Di ko dinaluhan ang isa pang makabuluhang aktibidad para lang makapunta rito.
Nabasa ko ang hinggil sa Banaag at Sikat nang mabili ko ang aklat na Tinig mula sa Ibaba ni Teresita Gimenez Maceda, kung saan tinalakay niya na ang Banaag at Sikat ang unang nobelang pangmanggagawa sa pagpasok ng ika-20 dantaon, sumunod ay ang Pinaglahuan ni Faustino Aguilar noong 1907, at ang Bulalakaw ng Pag-asa ni Ismael Amado noong 1909. Mula noon, hinanap ko na ito sa iba’t ibang book store, at kahit sa mga second hand book store sa kahabaan ng Claro M. Recto Ave. sa Maynila. Nito lamang Hulyo 4, 2008 ako nakabili sa National Book Store sa Katipunan Ave. sa Quezon City, sa halagang P250.00.
Panghuli, salamat sa Anvil Publishing sa muling paglilimbag ng aklat na ito. Ito’y agad kong inirekomenda sa maraming unyon at manggagawang aking kayang tagusin, kasama na ang pag-email at multiply sa internet.
Linggo, Setyembre 28, 2008
Mabuhay ang mga bayani ng Balangiga
MABUHAY ANG MGA BAYANI NG BALANGIGA!
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Pulos pagkatalo ang laging napapatampok sa kasaysayan ng Pilipinas at bihirang ipagdiwang ang mga panalo. Tingnan na lamang ang laging ginugunita - Abril 9 na Araw ng mga Bayani (na sa orihinal ay pagbagsak ng Bataan), pagbagsak ng Corregidor, pagbagsak ni Rizal sa Bagumbayan, atbp. Bakit ang karaniwang ipinagdiriwang sa bansa ay ang panalo ng mga kaaway? ito ba'y dahil ito ang nais at idinidikta ng mga dayuhan? O baka naman talagang bobo ang mga nasa gobyerno? O sadyang wala tayong pakialam sa kasaysayan at sa kabuluhan nito sa ating mga pakikibaka sa kasalukuyan? Maaaring ito ang dahilan kung bakit kahit ipagdiwang ng mga nasa gobyerno ang kinalendaryong petsa ng paggunita ay matamlay pa rin ang pagtanggap ng mga Pilipino rito. Gaya na lang ng Hunyo 12 na sinasabing "Araw ng Kalayaan" pero ang bansa'y "under the mighty and humane American nation" na nakasulat sa Acta de Independencia. Lumaya nga ang bansa sa Kastila pero nagpailalim naman sa Kano! Tayo ba'y sadyang bayan ng mga api? Ah, hindi pa natin ganap na kilala ang ating kasaysayan.
Bakit hindi ginugunita ang pag-aalsang "Nag-Sabado" sa Pasig, ang paggapi ng mga pwersa ni Lapulapu sa mga hukbo ni Magellan, ang pagpapasuko ng mga Katipunero sa Bulakan sa mga pwersang Kastila roon, at ang tagumpay ng mga hukbong Pilipino laban sa mga Kano sa Balangiga, Samar noong Setyembre 28, 1901. Panahon naman na gunitain natin ang mga tagumpay at hindi mga kabiguan. Dahil dito, muli nating pag-aralan ang ating kasaysayan, at maaaring mas makilala pa natin ang ating mga sarili, na maaaring humantong sa higit na pagkakaisa.
Dumaong sa Balangiga, Samar, ang tatlong opisyal at 71 sundalo ng Company C, 9th US Infantry noong Agosto 11, 1901 upang magtayo ng garison. Sila'y mga pawang beterano ng pagsusugpo ng Boxer Rebellion sa Tsina.
Pawang mga bigating opisyal at tauhan ng hukbong Amerikano ang ipinadala sa Balangiga. Ang pinuno ng Company C ay si Capt. Thomas Connel (gradweyt ng West Point noong 1894), at si Lt. E. C. Bumpus naman ang pangalawa sa kumand.
Sa kabilang dako naman, pinamunuan ni Heneral Vicente Lukban, tubong Labo, Camarines Sur, bilang gobernador-militar, ang mga lalawigan ng Samar at Leyte. Bilang makabayan, inuudyukan niya ang mga katutubo na magtiwala sa kanyang pamumuno at labanan ang mga mananakop.
Noon, ang poblasyon ng Balangiga ay may 200 kubong pawid lamang. Napakarumi ng Balangiga nang datnan ito ng Amerikano. Nagkalat ang mga basura, dumi ng hayop, at mataas ang mga damo. Bumabaligtad ang maselang sikmura ng mga Amerikano at hindi nila matiis ang ganito. Ang hindi nila alam, sinasadya ito ng mga tagaroon.
Kinausap ni Capt. Connel at ng kanyang mga nakababatang opisyal si Alkalde Pedro Abayan na mag-utos sa malulusog na kalalakihan ng Balangiga para maglinis. Ayon naman sa alkalde, may mga nakatira sa gilid-gilid ng bayan na may malaki pang pagkakautang sa buwis at makabubuting ang mga iyon na ang bihagin at sapilitang papagtrabahuhin sa paglilinis. Pumayag ang mga opisyal na Amerikano, at sinabihan pa ng isang sarhento ang alkalde na kumuha ng kahit gaano karaming mapipilit na maglinis. Iyon lamang pala ang hinihintay ni Hen. Lukban. Ang buong iskema pala ng karumihan at ng paglilinis na ginagamit ang mga taong kapos pa sa pagbabayad ng buwis ay pakana ng mga rebolusyonaryo. At kakampi pala nila ang buong taumbayan ng Balangiga.
Isang tauhan ni Hen. Lukban, si Kapitan Eugenio Daza, ay nagtungo sa Balangiga at lihim na nakipagpulong kay Abayan, sa hepe ng pulisya na si Valeriano Abanador, at sa kura-parokong si Padre Donato Guinbaolibot, upang planuhing mabuti ang pagsalakay sa mga mananakop.
Sa pulong, napagkaisahang isang sorpresang pagsalakay ang dapat isagawa upang maparalisa ang mga Kano. Ngunit may mga problema, gaya ng paano ipantatapat ang mga gulok at mga sibat sa mga ripleng Krag-Jorgensen at mga pistolang .45. Mahirap ding makapasok sa garison. Laging may pitong armadong nagbabantay.
Ang solusyon, isasagawa ang pagsalakay sa ikapito ng umaga, ang tanging oras na iniiwan ng mga sundalo ang kanilang mga riple sa barracks. Sa araw ng Linggo, merong pintakasi (sabong) sa bayan kung saan maraming mga bisita ang darating at di mapapansin ang mga rebolusyonaryong nakasibilyan.
Ang mga aatakeng pwersa ay nasa 500 katao, na hinati sa pitong grupo, na may tigpipitumpung kasapi bawat grupo na magsasagawa ng kanya-kanyang trabaho. Ang unang limang grupo ay sa labas ng bayan at papasok lamang mula sa iba't ibang bahagi ng kabayanan pag narinig ang hudyat. Ang pang-anim na grupo ay itinalaga naman sa loob ng simbahan. Ang sangkatlo (1/3) nito ay papasok na nakadamit pambabae para hindi maghinala kung bakit walang babae sa loob ng simbahan. Magkukunwari silang nagsisimba.
Ang pampitong pangkat, na kinabibilangan ng mga lokal na pulis at mananabong, ay maghahati sa tatlo pang maliliit na pangkat. Ang una ang sasalakay sa mga sundalong Kano sa munisipyo. Ang pangalawa at pangatlo ay sa dalawang kubo kung saan ang mga sarhentong sina Betron at Markley, kasama ang kanilang mga platoon, ay nakabase. Si Hepe Abanador naman ang magtitiyak na ang grupong naglilinis sa mga daan ay mga bihasa sa gulok, dahil sila ang aatake sa mga Kano habang kumakain. Ang magdala ng mga dagdag na tao ay madali dahil humihingi lagi si Capt. Connel ng mga dagdag pang tao upang mapabilis ang paglilinis sa bayan. Si Hepe Abanador ang magbibigay ng hudyat ng paglusob at dito'y ikakalembang ang kampana.
Kinaumagahan, Setyembre 28, ganap na ikaanim at kalahati ng umaga, kampante at komportable pa rin ang mga sundalong Kano. Nag-aalmusal ang inaantok pang mga dayuhan, nagkukwentuhan, nagtatawanan, nagbabasa ng mga liham mula sa Amerika - may detalyadong balita tungkol sa asasinasyon kay Presidente William McKinley ilang linggo pa lang ang nakalilipas; at maraming kwentong nagmula sa kanilang pamilya. Tiwalang-tiwala ang mga mananakop na hawak nila ang sitwasyon sa Balangiga. Sa oras na iyon, tatlo lang ang bantay.
Dahan-dahang lumakad si Hepe Abanador sa tabi ng mga kubo ng mga sundalong Kano nang bigla niyang agawin ang riple ng isang bantay na Kano at hinampas ng riple ang ulo nito. Kasabay nito'y nagpaputok siya ng baril at sumigaw ng "Yana! Ngayon na!!!" Kaagad sumunod dito ang walang tigil na pagkalembang ng kampana ng simbahan. Buong bayan na ang nakarinig ng kalembang ng kampana at iyon na ang hudyat. Noon ibinuhos ng mga taga-Balangiga ang naipong galit ng mga mamamayan sa buong kapuluan na nang-agaw na nga sa kalayaang naipagwagi laban sa mga Kastila ay nagmalupit at nandarahas pa sa mga Pilipino.
Ang pintuan ng simbahan ay biglang bumukas at dito'y lumabas ang mga galit na Pilipinong may mga hawak na gulok. Ang iba'y pumaroon sa plasa, at ang iba nama'y sa kumbento. Ang mga naglilinis naman sa daan ay pumunta agad sa kainan at pinagtataga ng gulok, piko at pala ang bawat Kanong makita nila. Nasorpresa ang mga Kano. May mga nakapanlaban, may tumalilis patungong dagat at sumakay sa mga bangkang kung tawagin ay "barroto". Ang mga nanlaban ay napatay din. Ang mga tumakas ay hinabol at napatay din.
Sa kumbento, natagpuan ng mga sumugod ang pitong Kano, kasama ang tatlong opisyal. Si Griswold, ang siruhano, at si Lt. Bumpus ay napatay sa kanilang higaan. Kagigising lang ng nakapadyama pang si Capt. Connel. At para makaiwas sa mga umaatake ay tumalon siya sa bintana. Ngunit hindi pa rin nakawala sa mga nasa ibaba. Tinagpas ang kanyang ulo at inilagay sa apoy.
May mga bungong sumabog, mga katawang naluray. Talagang madugo at kahindik-hindik ang naganap na paniningil at labanan. Hindi sukat akalain ng pamahalaang Kano sa Washington o ng mga opisyal at sundalong ipinadala nila rito na ang mga Pilipino ay may kakayahang makalusot sa kanilang mga kaparaanang panseguridad at makaganting-salakay sa kanila.
Sa 74-kataong kabuuang pwersang Kano doon, 38 ang napatay agad, 30 ang malubhang nasugatan, walo rito ang namatay din paglaon, ang ilan ay nawala na sa kaguluhan. Ang mga armas ng mga Kano ay tinangay na ng mga kababayan nating nagwagi sa labanan, kabilang na rito ang 200,000 rounds ng amunisyon.
Ang pangyayaring ito ang isa sa mga pinakamalaking pagkatalo sa labaan ng hukbong Kano sa buong kasaysayan nito magpahanggang ngayon. Nagapi ng lakas ng taumbayan ang lakas ng pwersang militar ng pinakamakapangyarihan nuon sa mga bansang mananakop. Dahil sa tagumpay na ito, nagsagawa pa ng mga pagsalakay sina Heneral Lukban sa iba pang bahagi ng Samar.
Ngunit hindi pumayag ang pamahalaang Kano na hayaan na lamang mangyari iyon. Nagmasaker sila sa malalawak na lugar sa buong isla ng Samar at ginawang bahagi ng kanilang paghihiganti ang pagsamsam sa mga kampana ng Balangiga, kasama na ang ginamit na hudyat para sa matagumpay na operasyon ng taumbayan laban sa mga Kano.
"Take no prisoners! I want you to kill and burn. The more you will kill, the more you will please me." Ganito ang iniutos ni US Gen. Jacob "Howling" Smith ukol sa buong isla ng Samar. Sa sukdulang pagkaulol sa galit ng mga pwersang Kanong nasa Pilipinas nuong panahong iyon ay iniutos ng heneral na barilin ang sinumang gumagalaw, patayin ang sinumang may kakayahang magpaputok ng sandata, na ang inilinaw niyang pakahulugan ay patayin ang lahat ng may edad na sampung taong gulang pataas, lalaki man o babae.
Noong Pebrero 27, 1902, nahuli si Heneral Lukban. At dito nagtapos ang mga pananalakay ng mapagpalayang pwersa sa Kabisayaan.
Nakaganti ang mga Kano, ngunit huwag nating kalimutang napakalaki ng kabuluhan ng tagumpay ng Balangiga para hayaan nating ito'y makalimutan na lamang.
Mabuhay ang mga bayani ng Balangiga!
- Mga datos mula sa aklat na The Filipino Nation, Tomo IX
- Sinulat sa tanggapan ng KPML, Disyembre 15, 2005
Martes, Setyembre 16, 2008
Setyembre 16, 1991 - Base Militar, Pinatalsik Na!
SETYEMBRE 16, 1991
Paninindigan ng Paglaya mula sa Kuko ng Agila
ni Gregorio V. Bituin Jr.
(Nalathala sa magasing Tambuli, Setyembre 2006, pp. 12-16.)
Sa ilang okasyon, tinanong ko ang ilan sa aking mga kakilala't kaibigan kung anong makasaysayang mga tagumpay ng mga Pilipino sa loob ng dalawampung taon ang kanilang natatandaan pa? Karamihan sa kanila ay mga guro, manggagawa, maralita, at simpleng tao. Kadalasan ng kanilang sagot sa akin ay ang People's Power o Edsa 1, na siyang nagpatalsik kay dating pangulong Ferdinand Marcos, at Edsa Dos, na nagpatalsik naman kay dating pangulong Erap Estrada. Ang sabi ko, meron pang isang mahalaga. Pero talagang nagkukunot sila ng noo. Nagtanong pa ang isa kung iyon ay Edsa Tres? Sabi ko, hindi.
May pahimaton (clue) akong binigay sa kanila. Ito'y hinggil sa kalayaan ng sambayanang Pilipino? May isang nakasagot. Isang aktibista. Tugon niya: ang Setyembre 16, 1991 na siyang pagpapatalsik sa base militar ng mga Amerikano sa Pilipinas.
Pero bakit nga ba parang hindi alam ng mga tao ang makasaysayang pangyayaring ito at tila unti-unting nakakalimutan.
Natatandaan ko pa, ilang taon na ang nakararaan, noong Setyembre 16, 1991, nang mapanood ko sa telebisyon ang balita hinggil sa desisyon ng labindalawang senador na maalis ang mga base militar ng Amerika sa Pilipinas. Umuulan noon at nais kong sumama sa rali, ngunit hindi maaari. Pagkat ako'y nagtatrabaho pa noon sa isang pabrika sa Alabang bilang press machine operator. Hindi ako nakasama, ngunit ang laki ng aking galak sa balitang bumoto ang 12 senador laban sa panibagong tratado na mag-i-extend pa ng sampung taon ang base militar. Ang iskor ay 12-11 (No-Yes).
Sa sumunod na araw ng Linggo, inilathala ng StarWeek, lingguhang magasin ng Philippine Star, ang kumpletong talumpati ng 23 senador hinggil sa kanilang paninindigan at dahilan ng pagboto ng "Yes" at "No". Isa iyong makasaysayang dokumento at collector's item. Ngunit dahil sa palipat-lipat ako ng tirahan, at maraming kaibigan ang may access sa aking mga aklat at magasin, ang nag-iisang kopya ko ng Starweek magazine na iyon ay hindi ko na nakita pa.
Ang dating Senado na pinangyarihan ng makasaysayang kaganapang ito ay nasa Maynila pa. Napapalibutan ang gusali ng Senado ng mga basang banner at streamers dahil nag-vigil pa kinagabihan ang mga anti-bases advocates at namalagi roon kinabukasan na araw ng botohan. At ang mga taong nagrarali sa labas, sa gitna ng ulan, ay naghumiyaw sa galak, tulad din ng iba pang nakabalita, nang malaman nilang tanggal na ang mga base militar sa Pilipinas.
Isang araw bago iyon, tiniyak na ng Senate Committee on Foreign Relations ang kapalaran ng panukalang tratado. Bumoto ito ayon sa Resolusyon Blg. 1259 ni Sen. Wigberto Tañada na hindi pakikipagkasundo sa "A Treaty of Friendship, Cooperation and Security" - ang mapanlinlang na pamagat ng panukalang tratado para mamalagi pa ng sampung taon pa ang mga base militar ng Amerika sa Pilipinas. Ang 12 senador na bumoto sa resolusyon ay sina Senate President Jovito Salonga, Senators Agapito "Butz" Aquino, Juan Ponce Enrile, Joseph, Estrada, Teofisto Guingona Jr., Sotero Laurel, Ernesto Maceda, Orlando Mercado, Aquilino Pimentel Jr., Rene Sagisag, Wigberto Tañada at Victor Ziga. Tiniyak ng pagbotong ito ang pagkamatay ng panukalang tratado na nangangailangan lamang ng walong botong "No" para tanggihan ito ng Senado. Dalawang-katlong (2/3) boto ang kinakailangan naman para manatili ang mga base militar.
Mula Setyembre 2 hanggang 6, 1991, nagsagawa ng araw-araw na public hearings, kung saan nagbigay ng opinyon ang iba't ibang tagapagsalita mula sa Philippine negotiating panel, myembro ng gabinete, opisyal ng Kagawaran ng Depensa, mga nasa academe, at mga eksperto sa relasyong Pilipinas-Estados Unidos. Kasama ring inimbita ang mga kinatawan ng unyon ng manggagawa, taga-simbahan, non-government organizations (NGOs) at peoples' organizations (POs). At mula Setyembre 7 hanggang 10, tinalakay naman ng Senate Committee on Foreign Relations sa ilalim ni Sen. Leticia Shahani ang tratado; at ang debate sa plenaryo ay isinagawa mula Setyembre 11 hanggang 15.
Sa kahuli-hulihang bahagi ng pagpupulong ng Senate committee, pinangunahan ni dating Pangulong Corazon Auino ang pagmartsa at rali sa Senado para sang-ayunan ang pananatili ng mga base militar ng Amerika sa Pilipinas. Siya ang kauna-unahang pangulo ng isang malayang bansa na nanawagang bumoto ng "Yes" ang mga senador. Ito'y isang akto na kahit ang kanyang sariling gabinete na nasa negotiating panel, si Alfredo Bengzon, ay ikinahihiya siya.
Ngunit paano nga ba ang nangyari na ang isang institusyong ang tingin ng marami ay maka-Amerika ay tumanggi sa panibagong tratado. May ilang sagot ang mga eksperto.
Una, mag nagsasabing magandang salubungin na malaya ang bansa sa anumang impluwensya ng dayuhan sa pagdiriwang ng sentenaryo ng kapanganakan ng bansa sa Agosto 24, 1996 at sa sentenaryo ng umano'y kalayaan ng bansa sa Hunyo 12, 1998.
Ikalawa, minaliit ng US ang post-Edsa Senate, na ang karamihang senador ay mga human rights lawyer o kaya'y mga dating detenido na lumaban sa rehimeng Marcos na suportado naman ng US.
Ikatlo, hindi na pinayagan sa bagong Konstitusyong 1987 ang pagdadala at pananatili ng mga armas-nukleyar sa Pilipinas, kung saan alam ng marami na laging may dala nito ang mga sasakyang-pandigma ng US saan mang panig ng mundo ito naroroon.
Noong ika-42 General Assembly ng United Nations, bumoto ng "Yes" ang Pilipinas sa 39 resolusyon mula sa 40 resolusyon hinggil sa pagtanggal ng mga armas-nukleyar (nuclear disarmament).
Nagtalumpati at bumoto ang 23 senador (hindi na kasama si Sen. Raul Manglapus na naitalaga na bilang kalihim ng foreign affairs) noong tag-ulan ng Setyembre 16, 1991, na nag-umpisa mula ika-9 ng umaga hanggang ika-8:13 ng gabi. Si Senador Jovito Salonga, na siyang namuno sa proceedings, ang siyang huling bumoto at nagpaliwanag ng kanyang boto. Ayon sa kanya: "Ang Setyembre 16, 1991 ang siyang araw na natagpuan namin sa Senado ang kaluluwa at tunay na diwa ng ating bansa dahil nag-ipon-ipon ang ating katapangan at hangaring wakasan ang pananatili ng mga base militar ng Amerika sa Pilipinas. Bumoboto ako ng "No" sa tratadong ito."
Ang makasaysayang pangyayaring ito ay hindi dapat mapunta sa kangkungan ng kasaysayan. Dapat itong malaman ng mas marami pang tao. Dapat itong ideklarang pista opisyal o holiday bilang paggunita sa pagpapasya ng mga Pilipinong tumayo sa sariling paa. Kung karamihan ng ginugunita natin sa ating kasaysayan ay pawang mga pagbagsak, tulad ng Disyembre 30 (pagbagsak ni Rizal), Agosto 21 (pagbagsak ni Ninoy), Abril 9 (pagbagsak ng Bataan), mas dapat nating gunitain ang tagumpay ng bansang Pilipinas - ang pagpapatalsik sa mga base militar ng Amerika sa bansa (Setyembre 16).
Malaki rin ang ginampanang papel ng mga aktibista at kilusang makabayan sa pagpapasya ng 12 senador para pumanig sa kinabukasan at tiwala na kayang tumindig ng Pilipino kahit walang suporta ang bansang Amerika.
Anong dapat nating gawin? Dapat kilalanin ang dakilang araw na ito sa pamamagitan ng pagpasa ng panukalang batas na kumikilala sa araw na ito. At ang manipestasyon ng pagkilalang ito ay kung gagawin itong pista-opisyal tulad ng Disyembre 30, Agosto 21, Hunyo 12 at Hulyo 4. Hikayatin natin ang ating mga kongresista na magpasa ng panukalang batas hinggil dito.
At ito'y maaari nating maisagawa sa pamamagitan ng pagsusulat ng liham bawat isa sa ating mga kongresista at senador, o kaya'y magpalabas din ng signature campaign na ihahain natin sa ating mga kongresista at senador upang mapwersa silang sulatin at balangkasin ang pagkilala sa Setyembre 16 kada taon bilang "Araw ng Paninindigan at Kalayaan".
Maghanda ang ating mga kababayan sa pagsuporta sa gagawing panukalang batas o "house bill" sa pamamagitan ng iba't ibang pagkilos, tulad ng forum, symposium, mobilisasyon, at mga pagdiriwang.
May kasabihan ngang "Ang di marunong lumingon sa pinanggalingan ay hindi makararating sa paroroonan." Kilalanin natin at unawain ang nagdaang kasaysayan upang matiyak nating tama ang ating tinatahak sa kasalukuyan. Ipatimo natin sa kamalayan ng kasalukuyan at mga susunod na henerasyon ng mga Pilipino na tayo'y marunong manindigan para sa kapakanan, kinabukasan at kalayaan ng ating bansa. Halina't ipagdiwang natin ang tagumpay ng mga Pilipino.
Mabuhay!!!
Huwebes, Agosto 14, 2008
ROSA PARKS: Ina ng Civil Rights Movement
ROSA PARKS: Ina ng Civil Rights Movement
ni Greg Bituin Jr.
(Nalathala sa publikasyong Taliba ng Maralita, Tomo X, Blg. 4, 2005, pahina 4)
Noong Disyembre 1, 1955, pauwi na si Rosa Parks, manggagawa sa isang department store, nang sumakay siya ng bus sa Montgomery, Alabama. Ang bus ay nahahati sa dalawang bahagi - isa para sa mga puti at isa para sa mga itim. Napuno na ang bahagi ng bus para sa mga puti, at may sumakay na puting lalaki. Ayon sa John Crow laws of Alabama, dapat na ibigay ng mga itim ang kanilang upuan sa mga puti. Ngunit tumanggi si Parks, isang itim, na ibigay ang kanyang upuan sa isang puti. Dahil dito, siya’y inaresto, ikinulong at pinagmulta ng $14.
Nang gabi ring iyon, nanawagan na ang Women’s Political Council na iboykot ng lahat ng mga itim ang pagsakay sa bus bilang protesta. Ang 2/3 ng karaniwang sumasakay sa bus araw-araw ay mga itim. Sa loob ng 381 araw, binoykot ng mga itim ang Montgomery bus system. Sa araw ng paglilitis kay Parks, nabuo ang Montgomery Improvement Association na pangulo ay si Martin Luther King, kung saan nanawagan siya ng hustisya para kay Rosa Parks at sa lahat ng itim. Noong Nobyembre 1956, idineklara ng US Supreme Court na labag sa Konstitusyon ang batas ng segregasyon ng mga itim at puti sa Alabama. Mula noon, kinilala si Rosa Parks bilang simbolo ng pagbabago at nagbigay ng inspirasyon sa buong mundo.
Namatay si Parks, 92, noong Oktubre 31, 2005 sa Detroit at dinala ang kanyang labi sa Capitol Rotunda sa Washington, ang kauna-unahang babaeng itim na dinala rito at pinarangalan.
Hindi lamang nakaimpluwensya si Parks sa civil rights movement sa Amerika, kundi maging sa South Africa. Nang dumalaw sa Detroit noong 1990 si Nelson Mandela (nakulong ng 27 taon dahil sa pakikibaka laban sa Apartheid), nilagpasan niya ang iba pang dignitaryo at diretsang tumungo kay Rosa Parks, habang isinisigaw ang “Rosa, Rosa, Rosa Parks” at kanyang ipinahayag na nagsilbing inspirasyon si Parks sa pakikibaka ng mga taga-South Africa tungo sa kanilang kalayaan at pagsasarili.
Linggo, Hulyo 13, 2008
Pablo Neruda: Makata ng Daigdig, Sosyalista
PABLO NERUDA: MAKATA NG DAIGDIG, SOSYALISTA
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 20, Pebrero 2005, pahina 11
Isang pagpapaumanhin ang aking hinihingi. Dapat na ang artikulong ito'y nasulat noong 2004, kasabay ng ika-100 anibersaryo ng kapanganakan ng dakilang makatang si Pablo Neruda. Nalaman ko lang kasi ito nang aking mabili noong Disyembre 13, 2004 ang aklat na "Pablo Neruda: Mga Piling Tula". Ito'y koleksyon ng mga tula ni Neruda na isinalin sa wikang Pilipino ng mga kilalang makata sa bansa, tulad nina National Artist for Literature Virgilio S. Almario, a.k.a Rio Alma; Palanca awardees Roberto Añonuevo, Rebecca Añonuevo, Jerry Gracio, Vim Nadera (pawang aking mga guro sa palihan sa pagtula), at marami pang iba.
Ngunit sino nga ba ang bunying makatang ito? Si Pablo Neruda ang isa sa pinakapopular na makata ng ika-20 siglo. Isinilang siya bilang si Ricardo Reyes y Basoalto sa bansang Chile noong Hulyo 12, 1904. Ginamit niya ang pangalang Pablo Neruda nang magwagi sa isang timpalak pang-estudyante ang kanyang Cancio de la fiesta (labingpitong taon siya noon). Nalathala ang kanyang unang aklat sa edad na bente anyos.
Isa sa kanyang koleksyon ang Canto general (1950) na ayon kay Almario ay "isang koleksyong initunturing noon at ngayon na sadyang pinagbuhusan ng talino't pagod ni Neruda bilang isang makatang politikal, o mas angkop, bilang makatang Marxista at Komunista dahil ito ang kanyang unang koleksyon pagkaraang sumapi sa Partido Komunista ng Chile noong 1945."
Si Neruda ay nakisangkot sa pulitika dahil sa pagwasak ng mga Pasista sa bahay ng kanyang kaibigang si Rafael Alberti noong 1934, at pagpaslang sa kanyang kaibigang si Federico Garcia Lorca, kasabay ng gera sibil sa Espanya noong1936. Noong 1940, hinirang siyang konsul sa Mexico, at noong 1945 ay kumandidato siya't naging senador ng Chile, kung saan sa panahon ding ito siya sumapi sa Partido Komunista.
Natanggap ni Neruda noong 1953 ang Stalin Prize - ang pinakamataas na karangalang iginagawad ng pamahalaan ng Unyong Sobyet sa mga manunulat na may pulitikal na paninindigan. Pinarangalan siya ng Nobel Prize for Literature noong 1971. Namatay siya sanhi ng kanser noong Setyembre 23, 1973 sa Chile.
Ayon sa pahayagang Granma International, isang pahayagan sa Cuba, umaabot sa apatnapu't limang (45) aklat ng mga tula ang kanyang nalikha. May dalawampung (20) makata umano ang nagsama-sama sa kanyang katawan.
Sa pagdiriwang ng kanyang sentenaryo, maraming tula niya ang ipinaskel sa malalaking biilboards sa buong kontinente ng Latin Amerika. Maraming bookfairs ang inilunsad bilang pagpupugay sa kanya, at tinalakay ang kanyang buhay at nagawa sa mga libro, magasin, pelikula, at mga programa sa telebisyon at radyo, at nagkaroon din ng mga dramatic interpretation ng kanyang mga tula.
Kaming mga makatang Pilipino ay saludo sa mga nagawa ni Pablo Neruda sa larangan ng Panitikan, di lamang sa Chile, di lamang sa Latin Amerika, kundi sa daigdig.
Sabado, Hulyo 12, 2008
SA DAKONG SILANGAN: Aktibismo sa Tulang Epiko ng Makatang Jose Corazon de Jesus
SA DAKONG SILANGAN: Aktibismo sa Tulang Epiko ng Makatang Jose Corazon de Jesus
ni Gregorio V. Bituin Jr.
Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 20, Pebrero 2005, pahina 11
Sa matagal-tagal na panahong pananaliksik at pagbabasa ng aklat sa panitikan, nabasa ko ang isang tulang epikong mas matindi pa sa Ibong Adarna, at maaari ritong pumalit bilang pangunahing tulang epikong dapat mabasa ng mga estudyante sa high school. Ito ang Sa Dakong Silangan ni Jose Corazon de Jesus (na kilala ring Huseng Batute), kinikilalang hari ng balagtasan nuong kanyang kapanahunan. Ngunit ang epikong ito'y bihirang makita sa bilihan ng aklat o kaya'y masaliksik sa mga aklatan, di tulad ng Ibong Adarna ta taun-taon yata't nalalathala. Kung ating mapapansin, maraming mga mahahalagang sinulat ang ating mga kababayang makata't manunulat na magpahanggang ngayon ay tinatalakay sa high school. Dalawa rito ay tulang epiko habang ang dalawa naman ay ang mga sikat na nobela ni Jose Rizal.
Natatandaan ko pa noong ako'y nag-aaral ng high school, ang binabasa ng mga mag-aaral at tinatalakay sa unang taon ay ang Ibong Adarna ng isang di nagpakilalang makata (Pinagtyagaan kong hanapin sa mga aklatan kung sino ang may-akda ng Ibong Adarna, ngunit di ko ito natatagpuan); sa ikalawang taon ay Florante at Laura ni Gat Francisco Balagtas; sa ikatlong taon ay Noli Me Tangere ni Gat Jose Rizal; at sa ikaapat na taon ay El Filibusterismo na sinulat din ni Rizal. Nagtanung-tanong ako sa ilang kakilala kung ganito pa rin ba ngayon. Ang sabi ng isa'y oo. Maliban sa Ibong Adarna, pulitikal ang Noli Me Tangere, habang ang Florante at Laura naman ay isang alegorya ng kalagayan ng Pilipinas sa ilalim ng mananakop na dayuhan.
Ang Sa Dakong Silangan ay nalathalang kasama ng iba pang tula ni De Jesus sa aklat na Bayan Ko, na pawang koleksyon ng kanyang mga tulang pulitikal, mula pahina 118 hanggang 181. Hindi ito tulad ng Ibong Adarna at Florante at Laura na hiwalay na nakalathala bilang isang libro. Dagdag pa rito, mas mahaba ng kaunti ang Sa Dakong Silangan na may 443 saknong (1,772 taludtod) kaysa buong Florante na 427 saknong (1,708), kabilang na ang mismong Florante at Laura na may 399 saknong (1,596 taludtod), Kay Selya na may 22 saknong (88 taludtod), at Sa Babasa Nito na may 6 na saknong (24 taludtod). Mas mahaba naman ng halos apat na ulit ang Ibong Adarna na may 1,718 saknong (6,872 taludtod) kaysa Sa Dakong Silangan, na tumalakay sa "buhay na pinagdaanan ng Haring Pilipo at Reyna Malaya sa maalamat na mga Pulong Ginto". Tulad ng Florante at Laura, ang Sa Dakong Silangan ay binubuo rin ng labingdalawang pantig bawat taludtod, at may sesura o hati sa gitna o ikaanim na pantig.
Sa nilalaman, mas maganda ang Sa Dakong Silangan kaysa Ibong Adarna. Naganap ang mga tagpo sa panahon ng mga hari't reyna, tulad din ng Florante at Laura at Ibong Adarna. Makikita agad sa tulang pasalaysay na Sa Dakong Silangan ang pulitika nito, aktibismo at diwang mapagpalaya. Kung ang Ibong Adarna ay paghahanap sa mahiwagang ibon sa Bundok ng Tabor na ang awitin ay lunas sa haring maysakit, ang Sa Dakong Silangan naman ay paghahanap ng kalayaan ng bayan na kinakatawan ng nawawalang si Reyna Malaya. Kaya hindi dapat maitago at amagin na lang sa aklatan ang mahalagang tulang epikong ito. Dapat mabasa ng mga estudyante't kabataan ang Sa Dakong Silangan, mapag-aralan at mapag-isipan ang mensahe nito.
Sa mga mapag-aral at mapagmahal sa panitikang Pilipino, kung di pa ninyo nababasa ang Sa Dakong Silangan ng makatang Huseng Batute, basahin ninyo ito't pagnilayan. At kung maaari, magtulungan tayong gawin ang mga sumusunod: (a) Ikampanya natin sa Kagawaran ng Edukasyon na unahing pag-aralan ang Sa Dakong Silangan kaysa Ibong Adarna, o kaya'y palitan na ng Sa Dakong Silangan ang Ibong Adarna; (b) Kausapin ang mga kilalang guro at prinsipal ng paaralan upang ituro sa kanilang mga mag-aaral ang Sa Dakong Silangan; (c) Maghanap ng magsusuportang pinansyal sa pagsasalibro ng Sa Dakong Silangan para sa mga mag-aaral sa unang taon sa hayskul upang ito'y lumaganap; (d) Kung kinakailangan, ikampanya ito sa Kongreso na magkaroon ng panukalang batas na palitan na ng Sa Dakong Silangan ang Ibong Adarna sa mga paaralan.
Tunghayan natin ang ilan sa mga napili kong makamasang saknong ng Sa Dakong Silangan:
Saknong 270:
Nahan ka, bayan ko? - anang sawing Reyna
Kailan pa kaya kita makikita?
Ang kalayaan ko'y di mo makukuha
Kung hindi sa dugo at pakikibaka!
Saknong 271:
Sa pader na ito ay walang panaghoy
Na maaari pang langit ang tumugon;
Ang aliping bayan kapag di nagbangon
Lalong yuyurakan sa habang panahon!
Saknong 326:
Itong bayan pala kung api-apihan
Ay humahanap din ng sikat ng araw.
At ang lahi palang walang kalayaan,
Sa dulo ng tabak humahanap niyan.
Saknong 368:
Samantalang sila'y nagbabatian
Ang lahat ng kampon ay di magkamayaw,
Kaysa nga palang makita't mamasdan
Ang layang nawala at saka nakamtan!
Narito ang dalawang huling saknong ng Sa Dakong Silangan na siyang habilin ng makatang Jose Corazon de Jesus sa mga kabataan ngayon at sa mga susunod pang henerasyon:
Saknong 442:
Ikaw, kabataang tila nalilinlang
Ay magbalikwas ka sa kinahihigan,
Bayang walang laya'y huwag pabayaang
Ubusin ng mga anay na dayuhan.
Saknong 443:
Ang dakong silangang kinamulatan mo
Maulap ang langit at sakop ng dayo,
Kunin mo ang sulo ng bayani ninyo't
Siyang ipananglaw sa lahat ng dako.
Huwebes, Hulyo 10, 2008
Ang "Demokrasya" ng Burgesya ay Di Demokrasya ng Masa
ANG "DEMOKRASYA" NG BURGESYA AY DI DEMOKRASYA NG MASA
ni Greg Bituin Jr.
Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 11, Nobyembre 2003, pahina 7
Nabanggit ni Abraham Lincoln sa kanyang Gettysburg Speech noong Nobyembre 19, 1863, ang mga katagang "government OF the people, BY the people, FOR the people..." kung saan tinutuloy ito ng maraming iskolar bilang kahulugan ng demokrasya. Pero ang pagiging "government OF the people, BY the people, FOR the people" ba ng demokrasya ay nasusunod sa panahong ito?
Magandang konsepto ang demokrasya, at ang mga mayor na katangian nito ay tulad ng kalayaan ng bawat isa, pagkakapantay-pantay sa harap ng batas, pagboto, at makakuha ng edukasyon. Kasama rin dito ang pagtatamasa ng iba't ibang karapatan tulad ng karapatang magpahayag, mag-unyon, mag-aral, pumili ng bansang kukupkop sa isang tao, at marami pa. At karamihan ng karapatang ito'y nakasulat sa Universal Declaration of Human Rights, International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR), at Bill of Rights ng Konstitusyon ng Pilipinas ng 1987.
Pero ang tanong, totoo bang umiiral ang demokrasya sa ating bansa, tulad ng depenisyon ng mga iskolar kung ano ang demokrasya? Nasa demokrasya raw tayo pagkat nakakaboto ang masa, gayong wala namang mapagpilian ang masa pagkat halos lahat ng mga kandidato ay mga elitista. Nasa demokrasya raw tayo pagkat may kalayaan daw tayo sa pagpapahayag, gayong ang pagrarali natin upang ipahayag ang ating mga karaingan ay hinahanapan pa ng permit, hinaharang, at minsa'y sinasaktan pa. Nasa demokrasya raw tayo pagkat may kalayaang mag-organisa, gayong ang mga nag-uunyon ay itinuturing na kaaway ng manedsment ng kumpanya. Nasa demokrasya raw tayo, pero marami tayong karapatang niyuyurakan ng mga burges na elitista't mga nasa kapangyarihan.
Kung merong demokrasya, bakit natutulog ang mga usapin ng manggagawa sa korte? Ang napapala ba natin sa demokrasya ay maging gutom ang masa? Ang napapala ba natin sa demokrasya ay maging api at mademolis ang kabahayan ng maralita at ng walang maayos na negosasyon sa kanila? Demokrasya ba kung sa proyektong pagpapaunlad ay hindi kasama ang masa? Demokrasya ba kaya namimili ng boto ang mga trapo? Ah, matagal nang binaboy ng mga elitista't kapitalista ang tunay na konsepto ng demokrasya. Pagkat ang ating mga nararanasang panggigipit nila sa ating mga karapatan, ay nagpapatotoo sa depinisyon ng mga elitista kung ano ang kahulugan sa kanila ng demokrasya: "government OFF the people, BUY the people, FOOL the people". Ibig sabihin, gobyernong hindi kasama ang masa, binibili ang masa, at patuloy na niloloko ang masa. Dahil iba ang demokrasya ng burgesya sa totoong demokrasyang dapat tamasahin ng masa.
Dahil dito, dapat lamang nating ipaglaban ang totoong demokrasya ayon sa tunay na kahulugan nito: "government OF the people, BY the people, FOR the people", pamahalaan ng mga tao, sa pamamagitan ng mga tao, para sa mga tao. At upang tunay na umiral ang demokrasyang ito, nararapat lamang kumilos ang masa, pagkat "Ang kapangyarihan ay nasa sambayanan. Dahil dito, karapatan ng sambayanan na labanan at ibagsak ang isang mapang-api, mapagsamantala, at bulok na rehimen sa paraang alinsunod sa mga prinsipyo ng makataong karapatan." - mula sa Artikulo 15 ng Deklarasyon ng Karapatang Pantao at Pansambayanan ng Pilipinas ng 1993.
Panitikan ng Rebolusyon, Rebolusyon sa Panitikan
PANITIKAN NG REBOLUSYON
REBOLUSYON SA PANITIKAN
ni Greg Bituin Jr.
Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 18, Nobyembre 2004, pahina 11
Ano nga ba ang saysay ng mga panitikan, tulad ng nobela, maikling kwento, sanaysay at tula, sa pagbabago ng lipunan? Sabi ng iba, pawang kathang-isip lamang ang mga nobela, maikling kwento, sanaysay at tula, kaya wala itong maitutulong at silbi sa pagbabago ng lipunan, lalo na sa rebolusyon. Totoo nga ba ito? Magsuri muna tayo bago tumalon sa kongklusyon.
Hindi dahil ito'y panitikan, ito'y kathang isip lamang. Ayon kay national artist Nick Joaquin sa kanyang sanaysay na Journalism versus Literature?, tapos na ang panahon na nagbabanggaan ang pamamahayag (dyornalismo) at panitikan (literatura), pagkat maaari namang magsagawa ng sulating dyornalista sa paraan ng malikhaing pagsusulat, at magsagawa ng malikhaing pagsusulat sa paraang dyornalista.
Ang pagkamalikhaing ito'y tumutukoy sa kung paani isusulat ng may-akda sa kaiga-igayang paraan ang mga nangyayari sa lipunan. Ibig sabihin, ang diin ay nasa anyo ng pagkakasulat, hindi sa kathang isip. Katunayan, maraming panitikan sa kasaysayan ang nagbukas ng isipan ng mamamayan sa mga pagbabagong kailangan ng lipunan. Noong panahong sinauna, ang panitikan ang isa sa pinaka-epektibong paraan ng pagkokomento sa lipunan at sa pagpoprotesta laban sa inhustisya.
Ginamit ng mga tao noon ang panitikan upang punahin ang mga maling kalakarang umiiral, tulad ng Mga Pabula (600-560 BC) ni Aesop, na bagamat gumamit ng mga hayop sa kanyang mga kwento, ay may mga aral na naibibigay ito. Nariyan din ang sanaysay na On The Republic (51 BC) ni Marcus Tullius Cicero na naging inspirasyon nina George Washington noong 1776 upang palayain ang Amerika sa kamay ng Britanya. Ang nobelang Uncle Tom's Cabin (1851-52) ni Harriet Beecher Stowe ay nakapagmulat sa mga mamamayang Amerikano laban sa kasamaan ng sistemang pang-aalipin. Namatay si Stowe noong 1896 na nakitang naalis na ang pag-aari ng alipin sa Amerika. Ang nobelang The Jungle (1906) ni Upton Sinclair ay nakatulong upang hilingin ng publiko sa gubyerno ang pag-inspeksyon sa mga pagkaing itinitinda sa mga palengke. Inilantad naman ng nobelang Grapes of Wrath (1939) ni John Steinbeck ang mga nangyaring kawalang katarungan at pang-aabuso sa mga migranteng manggagawa noong panahon ng Great Depression sa Amerika. Ang Grapes of Wrath ay nanalo ng National Book Award at ng Pulitzer Prize, at isinapelikula noong 1940. Ang nobelang To Kill a Mockingbird (1960) ni Harper Lee ay isa sa mga nagpaapoy ng damdamin ng masa, kaya't naorganisa't napalakas ang civil rights movement sa Amerika noong 1960s.
Sa ating bansa, nariyan ang mahabang tulang Florante at Laura ni Francisco Balagtas, na sinasabing isang alegorya hinggil sa kalagayan ng bansang Pilipinas sa ilalim ng mga Kastila. Katunayan, napapanahon ang maraming saknong sa Florante at Laura, tulad ng:
Sa loob at labas ng bayan kong sawi
Kaliliha'y siyang nangyayaring hari
Kagalinga't bait ay nalulugami
Ininis sa hukay ng dusa't pighati
(Pagnilayan ninyo ang saknong na ito, at alalahanin ang fiscal crisi ngayon, ang korupsyon sa gobyerno't militar, mga bagong buwis na pahirap na naman sa taumbayan, atbp.)
Iminulat naman ni Jose Rizal ang mata ng ating mga kababayan sa dalawang nobelang Noli Me Tangere (Marso 29, 1887) at El Filibusterismo (Marso 29, 1891) hinggil sa pang-aapi ng mga mananakop na Kastila. Dahil dito'y naitatag ang Katipunan noong Hulyo 7, 1892, apat na araw matapos itatag ni Rizal ang La Liga Filipina. Dahil sa mga nobelang ito, nagalit ang mga Kastila't paring Katoliko kay Rizal, kaya't ginawaran siya ng kamatayan noong Disyembre 30, 1896.
Kung paano at saan nagtapos ang El Filibusterismo ay doon naman nagsimula ang nobelang Mga Ibong Mandaragit ni national artist Amado V. Hernandez. Lumabas ang nobelang ito sa panahon ng Kano, na naglantad ng kabulukan ng pamahalaan sa ilalim ng pamamalakad ng mga Amerikano sa Pilipinas. Ang nobelang Luha ng Buwaya ni Hernandez ay nagmulat naman hinggil sa kalagayan ng mga maralita upang magkaisa at ipaglaban ang kanilang mga karapatan. Ang nobelang Banaag at Sikat (1906) ni Lope K. Santos ang itinuturing na unang nobelang proletaryo sa bansa at nakatulong sa pagmumulat ng mga manggagawa.
Ngunit sa ngayon, bihira na ang nalilikhang ganitong tipo ng babasahin. Kahit na sa Liwayway na sinasabing pangunahing lunsaran ng mga bagong manunulat ay hindi naglalathala ng panitikang humihiyaw ng pagbabago ng bulok na sistema.
Kaya ito ang bagong hamon sa mga bagong manunulat ngayon: Ang makalikha ng mga bagong panitikang gigising sa diwa ng mga inaapi at makumbinsi silang baguhin ang bulok na sistema ng lipunan, tulad o higit pa sa impact ng Noli at Fili. Dapat makalikha ng panitikan na ang diin ay sa papel ng uring manggagawa na uugit ng bagong kasaysayan.
Kaugnay nito, isang panimula ang inilunsad na Workers' Art Festival noong Oktubre 1, 2004, lalo na sa talakayan sa palihan ng panulaan. Isa itong hakbang upang ang mga nakatagong kakayahan sa pagsusulat ay malinang pa, lalo na kung ito'y tuluy-tuloy, at ang mga interesado ay palaging nag-uusap-usap sa layuning gamitin ang panitikan sa pagmumulat ng mamamayan laban sa kabulukan ng naghaharing kapitalistang sistema.
Martes, Hulyo 8, 2008
Kailangan ba ng permit para makapagpahayag?
KAILANGAN BA NG PERMIT PARA MAKAPAGPAHAYAG?
ni Greg Bituin Jr.
Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 10, Oktubre 16-31, 2003, pahina 7
Ang pagpapahayag ng anumang saloobin, damdamin o opinyon ng isang tao ay karapatan ng bawat isa. Kalalabas pa lang nila sa tiyan ng kanilang ina ay tinatamasa na ng sinuman ang mga karapatang ito. Ayon sa Artikulo 3 (Bill of Rights), Seksyon 4 ng Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987: "No law shall be passed abridging the freedom of speech, of expression, or of the press, or the right of the people peaceably to assemble and petition the Government for redress of grievances." Hindi dapat magpatibay ng batas na nagbabawas sa kalayaan sa pananalita, pagpapahayag, o ng pamamahayagan, o sa karapatan ng mga taongbayan na mapayapang magkatipon at magpetisyon sa pamahalaan upang ilahad ang kanilang mga karaingan.
Ang pagpapahayag tulad ng pagrarali o mobilisasyon ay ating karapatan pagkat ginagarantiyahan ito ng Konstitusyon. Isa pa ang pagrarali ang paraan ng karamihan upang maipaabot ang kanilang karaingan at mensahe sa mga kinauukulan, lalo na't ito'y nakakaapekto sa pang-araw-araw na pamumuhay. Sa rali ay naipapaabot natin ang ating pananaw at paninindigan hinggil sa mga nangyayari sa lipunan. Kahit na ang pago-OD (Operation Dikit), OP (Operation Pinta) ay bahagi ng pagpapahayag ng mamamayan. Hindi ba't ang MMDA Art ay hindi ipinagbabawal gayong pagpipinta rin ito sa pader?
Gayunpaman, nais ng ilang nasa kapangyarihan na sagkaan ang mga karapatang ito. Katunayan, ilang beses na nating narinig na kailangan daw ng permit kung magsasagawa ng rali o mobilisasyon. Ang pagrarali o mobilisasyon ay pagpapahayag ng maraming tao ng sabay-sabay. Pagkat maaaring hindi pansinin o kaya'y balewalain lamang ng kinauukulan ang reklamo ng isang tao. Tulad na lamang ng rali laban sa PPA (purchased power adjustment) noong isang taon. Kung isang tao lang ang aangal, papansinin kaya? Ngunit kung pagsasama-samahin ang mga taong aangal sa mga pahirap na patakaran, sa porma ng rali o mobilisasyon, tiyak na ito'y papansinin.
Isa pa, paano magagarantiyahan ng mga kukuha ng permit na mabibigyan nga sila nito, kung ang hihingan ng permit ay may kinikilingan? Bibigyan kaya ng permit ang mga nagrarali laban sa patakarang globalisasyon o kaya'y gyerang agresyon ng mga Kano? Marami ang natatakot sa rali dahil daw kailangan pa nito ng permit at pag walang permit ay di papayagang magrali, at maaaring hulihin at ikulong. Kinakailangan pa ba natin ng permit para makapagsalita? Kinakailangan pa ba natin ng permit para maipahayag natin ang ating saloobin? Kinakailangan pa ba natin ng permit para sabihin sa gobyernong ito na apektado ang mamamayan sa mga mali nilang patakaran? Kinakailangan pa ba nating kumuha ng permit para tamasahin natin ang mga karapatang ginagarantiyahan ng Konstitusyon? Sa madaling salita, ang permit ay paraan lamang nila upang busalan ang ating karapatang magpahayag.
"No law shall be passed," ibig sabihin, walang batas na dapat isagawa kung sasagka sa ating karapatang magpahayag. Kung ganoon, labag mismo sa Konstitusyon ang anumang paraan ng pagpigil sa ating karapatan.
Biyernes, Hulyo 4, 2008
Banaag at Sikat ni Lope K Santos, unang nobelang sosyalista sa Pilipinas
Banaag at Sikat ni Lope K Santos, unang nobelang sosyalista sa Pilipinas
ni Greg Bituin Jr.
Nabili ko rin sa wakas kanina (Hulyo 4) sa National Book Store sa Katipunan Avenue ang librong Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Mabuti na lamang at may pera ako.
Noong 2005 ko unang nalaman ang hinggil sa nasabing aklat nang talakayin ito ni Gng. Teresita Maceda sa kanyang librong “Mga Tinig Mula sa Ibaba”, at isinulat ko naman ito sa pahayagang Obrero noong 2006, nang mag-sentenaryo ang nobelang ito. Ayon kay Gng. Maceda sa kanyang aklat, ang Banaag at Sikat ni Lope K. Santos ang kauna-unahang nobelang sosyalista sa bansa na tumatalakay sa tunggalian ng uri sa pagitan ng puhunan at paggawa. Bagamat ang balangkas ng buong nobela ay pag-iibigan ng dalawang pares na magkakaibigan, napakaraming talakayan hinggil sa usaping panlipunan, puhunan at paggawa. Mula noon ay nagkainteres na akong magkaroon ng kopya nito. Naghanap ako ng kahit lumang kopya nito sa kahabaan ng book shops sa Recto Avenue sa Maynila, at sa iba’t iba ring bookstore, ngunit hindi ako nakakuha kahit man lamang punit-punit na o lumang kopya ng Banaag at Sikat. Ayon pa sa mga nakausap ko, out-of-stock ang Banaag at Sikat, at ito ang karaniwang sagot ng mga pinagtanungan ko. May isang kakilala rin akong publisher na may sariling koleksyon ng mga libro sa kanyang library sa bahay nila, ngunit wala ring kopya ng Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Lumipas ang 2007 ngunit hindi pa rin ako nakakuha ng kopya nito. Kahit sa pagsasaliksik ko sa filipiniana.net na naglathala sa internet ng 100 nobelang tagalog ay hindi kabilang doon ang Banaag at Sikat ni Lope K. Santos.
Nitong Abril, 2008, nanawagan ako sa ilang mga kaibigan kung meron silang librong Banaag at Sikat ni Lope K. Santos at nais ko itong hiramin upang ipa-xerox at upang mabasa ko naman ang kabuuang aklat. May dalawang nagsabi na nakahiram sila ng aklat sa library ng kanilang eskwelahan. Ang isa’y si Beverly Siy (aka Ate Bebang) na pinahiram ako ng libro nang magkita kami sa isang poetry workshop sa UP, at ang isa naman ay si Liberty Talastas, isang social worker. Hindi ko na nakita pa yung hawak na libro ni Liberty dahil napahiram na ako ni Bebang ng libro na hiniram din niya sa UST library. Ngunit pagkalipas ng isang linggo ay isinauli ko agad ito dahil yun ang usapan upang maisoli rin niya ito sa UST library. Hindi ko na napa-xerox ang buong libro dahil sa kakapusan ng salapi. Nang magkausap naman kaming muli ni Liberty ay naisoli na rin niya dahil isang linggo rin niya iyong hiniram. Ang tanging nagawa ko noong nasa akin pa ang aklat ay i-retype sa computer ang pambungad ng nasabing aklat, at tumatalakay sa nobela bilang Novela Socialista, at ito’y inilagay ko sa isang blog na makikita sa:
Ang nasabi ko kay Bebang nang muli kaming magkita, dapat na mailathala muli ang aklat na Banaag at Sikat upang mabasa ng mga manggagawang Pilipino, at kulang-kulang tatlong buwan makalipas ay heto’t inilimbag na ng Anvil Publishing ang aklat na ito. Ngayong 2008 ang ikalimang paglilimbag nito. Una’y noong 1906, ikalawa’y 1959, ikatlo’t ikaapat ay 1988 at 1993.
Parang sinabi ni Bebang sa pabliser na i-publish agad itong Banaag at Sikat ni Lope K. Santos dahil ito’y klasiko na bilang natatanging nobelang Pilipino hinggil sa manggagawa, sosyalismo at lipunan. Gayunman, maraming salamat kay Bebang, na siya ring nahalal na pangulo ng LIRA (Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo), na isang kilalang poetry group sa buong bansa.
Nitong Hulyo, sa isang miting namin sa pahayagang Obrero, ipinakita sa akin ng aming editor-in-chief na nakabili na siya ng librong Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Sa tuwa ko’y binalak ko agad itong bilhin kinabukasan, ngunit isang araw pa ang lumipas bago ko ito nabili. Kung noong unang makahiram ako ng aklat ay hindi ko ito napa-xerox dahil sa kawalan ng salapi, ngayon ay nabili ko agad ang aklat sa pamamagitan ng huling allowance ko sa aking pinaglilingkurang organisasyon, huling allowance na dahil sa kakulangan na ng pondo ng organisasyon.
Ang Banaag at Sikat (1906) ni Lope K. Santos, itinuturing na unang nobelang sosyalista sa bansa at siya ring itinuturing na bibliya ng manggagawang Pilipino nuong kanyang kapanahunan, ay nagkakahalaga lamang ng P250.00. Ang isyung nabili ko ang siyang ikalimang paglilimbag ng aklat, habang ang nahiram kong libro noong Abril ay siyang ikalawang paglathala. Nakita ko ang pagbabago sa disenyo ng cover, at tila mas makapal ang nahiram ko, dahil na rin sa kapal ng papel na ginamit, mga isa’t kalahating dali (1 ½”), habang ang nabili ko ngayon ay isang dali (1 inch) lamang ang kapal. Umaabot ito ng 588 pahina.
Naghahanda na ako para mabasa ko ito ng buo sa isang tahimik na lugar, mga isang linggo marahil muna ako sa probinsya. Kaugnay nito, balak kong gumawa ng book review, at isang mahabang pagsusuri sa aklat na ito.
O, pano, mga kaibigan at kasama. Bili na rin kayo ng kopya nyo ng Banaag at Sikat ni Lope K. Santos, at mataman itong basahin. Hindi ito dapat mawala sa inyong sariling library. Ito’y isa na ring collectors item. Maraming salamat sa lahat.
- greg
Mag-subscribe sa:
Mga Post (Atom)