Huwebes, Nobyembre 27, 2014

Gat Andres Bonifacio, Sosyalista

Gat Andres Bonifacio, Sosyalista
ni Greg Bituin Jr.

Alam n’yo ba na kinilalang sosyalista si Gat Andres Bonifacio kahit ng mga banyaga? Ayon mismo sa Amerikanong si James LeRoy, isa sa mga awtoridad noong panahon ng Rebolusyong Pilipino: “Andres Bonifacio, an employee of a foreign business house in Manila, was the leading spirit of the Katipunan; gathering his ideas of modern reform from reading Spanish treatises on the French revolution, he had imbibed also a notion that the methods of the mob in Paris where those best adapted to secure amelioration for the Filipinos. His ideas where those of a socialist, and of a socialist of the French revolution type, and he thought them applicable to an undeveloped tropical country, where the pressure of industrial competition is almost unknown, and where with the slightest reasonable exertion, starvation may be dismissed from thought.”(Si Andres Bonifacio, kawani ng isang banyagang bahay-kalakal sa Maynila, ang siyang diwang namumuno sa Katipunan, nakuha niya ang mga kaisipan para sa pagbabago mula sa pagbabasa ng mga salaysay sa wikang Kastila hinggil sa rebolusyong Pranses, at naisip niyang ang mga paraan ng mga Pranses ang siyang nararapat para matiyak ang pagbuti ng kalagayan ng mga Pilipino. Ang kanyang kaisipan ay katulad ng isang sosyalista, at ng sosyalistang tipo ng rebolusyong Pranses, at naisip niyang ito’y lapat sa isang di pa maunlad na bansang tropikal, kung saan ang tindi ng kumpetisyon sa kalakal ay halos di pa nalalaman, at sa pamamagitan ng marahan at makatwirang paggigiit, ang kagutuman ay di na maisip.)

Hinggil sa “methods of the mob in Paris”, maaaring ang tinutukoy dito ni LeRoy ay ang naganap na Paris Commune ng 1871, na kinilala rin ni Karl Marx bilang “the finally discovered political form under which the economic emancipation of labour could take place”.

Ngunit suriin muna natin: Sino ba si James LeRoy para sabihin nating tama nga siya sa pagsasabing sosyalista si Gat Andres Bonifacio? Dagdag na tanong pa: Sino ba si Bonifacio para ituring na isang sosyalista?

Si Gat Andres Bonifacio ay makabayan at rebolusyonaryo. Alam ng lahat iyan. Ngunit hindi bilang isang sosyalista. Kung siya'y itinuturing na sosyalista, bakit? May kapareho ba siyang mga makabayan at itinuring na ring sosyalista ng kanyang mga kababayan sa kalaunan? Meron. Sina Jose Marti ng Cuba at Simon Bolivar ng Venezuela.

Si James A. LeRoy (1878-1912) ay isang Amerikanong awtor, kolonyalista, at maimpluwensyang iskolar hinggil sa Pilipinas. Bilang lingkodbayan, siya ang kalihim ni Dean C. Worcester, na pinakamaimpluwensya at kontrobersyal na myembro ng unang dalawang Philippine Commission. Ginawang bataan at simpatisador ni Worcester si LeRoy sa pagpapatupad ng patakarang imperyalista ng Amerika. Si LeRoy din ang isa sa pangunahing tagapayo ni William Howard Taft na sa kalaunan ay magiging pangulo ng Amerika.

Kilala si LeRoy sa pagsawata sa mga makasaysayang ulat ng ibang awtor hinggil sa Pilipinas, dahil tingin niya, ang ibang awtor ay mas panig sa kalaban nilang Espanya kaysa sa Amerika. Una niyang pinuna ang unang limang tomo ng The Philippine Islands nina Blair at Robertson, at ipinahayag niya ang kanyang matinding puna sa prestihiyosong American Historical Review noong 1903. Matindi niyang pinuna ang mga akdang pangkasaysayan ng mga Pilipinong sina Wenceslao Retana, Pedro Paterno, Isabelo de los Reyes, Leon at Fernando Ma. Guerrero ng pahayagang El Renacimiento, at iba pang ilustradong Pilipino dahil umano'y nasa kabilang panig sila ng digmaang pangkulturang nagaganap sa pagitan ng Amerika, ang bagong kolonisador, at ng bansang Espanya. Isinulat nga ni LeRoy kay William Taft noong Pebrero 1906 na “ang totoong pwersa ng dyornalismo sa Maynila ay ang El Renacimiento, nariyan ang puso ng mga taong siyang buod ng pahayagan, na pawang may galit sa anumang akdang Amerikano o Anglo-Saxon, kaya nalalathala ng paganuon-ganuon na lamang," ayon sa mananaliksik na si Gloria Cano (2008). 

Kung may ganito siyang reputasyon, katiwa-tiwala ba ang sinabi niyang sosyalista si Bonifacio, pati na sa inilatag niyang munting dahilan? O dapat siyang paniwalaan dahil anti-ilustrado siya?

Masaya na nasabi ni James LeRoy ng may paliwanag kung bakit sosyalista si Bonifacio. Gayunpaman, hindi siya ang dapat nating batayan kung bakit sosyalista si Bonifacio, kundi yaong may tangan ng adhikaing sosyalismo bilang landas ng paglaya - at ito ang uring manggagawa.

Si Gat Andres Bonifacio ay naging manggagawa sa kanyang panahon, kaya ibinibilang siya ng mga sumunod pang mga lider-manggagawa sa kasaysayan bilang isang manggagawa. Una siyang nagtrabaho sa Fleming & Company, na isang kumpanyang Briton, bilang katulong at sa kalaunan ay naging clerk, mensahero at ahente ng sari-saring produkto. Kalaunan ay lumipat siya sa Fressel & Co. na isa namang kumpanyang Aleman at naging bodegero. Bago ito ay naglako rin siya ng mga baston at abaniko nang mamatay ang kanyang mga magulang at matustusan ang pangangailangan nilang magkakapatid.

Hanggang sa kanyang itatag ang Kataastasang Kagalanggalang na Katipunan ng mga Anak ng Bayan (KKK o Katipunan) noong Hulyo 7, 1892 sa Daang Azcarraga sa Maynila, kasama sina Ladislao Diwa, Teodoro Plata, Valentin Diaz, at Deodato Arellano. 

Makikita rin natin sa mga sulatin ni Gat Andres Bonifacio ang adhikaing mapagpalaya. Sa kanyang sanaysay na "Ang Dapat Mabatid..." ay kanyang sinabi: "Ngayon, lalo’t lalo tayong nabibilibiran ng tanikala ng pagkaalipin, tanikalang nakalalait sa bawat lalaking may iniingatang kapurihan. Ano ang nararapat nating gawin? Ang araw ng katuwiran na sumisikat sa Silanganan, ay malinaw na itinuturo sa ating mga matang malaong nabulagan, ang landas na dapat nating tunguhin, ang liwanag niya’y tanaw sa ating mga mata, ang kukong nag-akma ng kamatayang alay sa atin ng mga ganid na asal. Itinuturo ng katuwiran, na wala tayong iba pang maaantay kundi lalo’t lalong kahirapan, lalo't lalong kataksilan, lalo't lalong kaalipustaan, at lalo't lalong kaalipinan. Itinuturo ng katuwiran, na huwag nating sayangin ang panahon sa pag-asa sa ipinangakong kaginhawahan na hindi darating at hindi mangyayari. Itinuturo ng katuwiran ang tayo’y umasa sa ating sarili at huwag antayin sa iba ang ating kabuhayan. Itinuturo na katuwiran ang tayo’y magkaisang-loob, magkaisang isip at akala at nang tayo’y magkalakas na maihanap ng lunas ang naghaharing kasamaan sa ating Bayan."

Iyan ang bilin ni Bonifacio, dapat tayong kumilos. Anya pa: "Panahon na ngayong dapat na lumitaw ang liwanag ng katotohanan. Panahon nang dapat nating ipakilala na tayo’y may sariling pagdaramdam, may puri, may hiya at pagdadamayan. Ngayo'y panahon nang dapat simulan ang pagsisiwalat ng mga mahal at dakilang aral na magwawasak sa masinsing tabing na bumubulag sa ating kaisipan."

Makauri at hindi lamang makabayan si Bonifacio. Nakita niya ang pagsasamantala sa kanyang mga kauri. Tulad din siya nina Jose Marti, pambansang bayani ng bansang Cuba, at Simon Bolivar, na kinikilalang bayani sa Latin Amerika, lalo na sa Bolivia at Venezuela.

Tatlo silang bayaning nakibaka laban sa mga mananakop. Sina Bonifacio, Marti at Bolivar ay kinilala ng kani-kanilang mga kababayan dahil sa kanilang determinasyon upang palayain ang bayan mula sa pananakop at pagsasamantala. Ngunit tanging sina Marti at Bolivar ang pormal na kinilala ng kani-kanilang mga kababayan bilang sosyalista, rebolusyonaryong ayaw ng pang-aapi at pagsasamantala, mga bayaning nais baguhin ang bulok na sistema, at palitan ito ng mas matino, makamasa, makauri, mapagpalaya.

Mahigpit na kinikilala ng sosyalistang lider na si Fidel Castro ng Cuba si Jose Marti bilang isang sosyalista, bagamat itinuring siya ng mga nauna kay Fidel bilang isang makabayang rebolusyonaryo. Inilarawan ni Castro ang dalawang kilalang tao sa kasaysayan na may napakalaking impluwensiya sa kanyang mga pulitikal na pananaw. Ito'y ang rebolusyonaryong anti-imperyalistang si José Martí (1853–1895) at ang sosyolohista, teoretista at rebolusyonaryo sosyalistang si Karl Marx (1818–1883). Sa paliwanag ni Castro, gustong-gusto niya ang kabutihang asal o sense of ethics ni Marti, dahil nang minsan umanong magsalita si Marti, hindi niya nalimutan ang napakagandang sinabi nito: "Lahat ng glorya sa buong mundo ay maipapasok sa isang butil ng mais" - na ayon pa kay Fidel: "napakaganda nito, sa harap ng kaluhuan at ambisyon saan ka man tumanaw, ay dapat tayong mga rebolusyonaryo'y magbantay. Kayganda ng kaasalang iyon. Ang kabutihan sa kapwa, bilang paraan ng pagkilos, ay napakahalaga, isang natatanging yaman."

Bukod sa pagiging rebolusyonaryo, kilala ring manunulat at makata si Marti. Nagsulat siya sa mga pahayagang Opinión National (ng Caracas, Venezuela), La Nación (ng Buenos Aires sa Argentina), New York Sun, El Partido Liberal, La República, El Economista Americano, at La Opinión Pública. Nagsulat din siya sa mga pahayagang lihim na El Diablo Cojuelo at La Patria Libre. May tatlo siyang aklat na kalipunan ng kanyang mga tula, at ito ang Ismaelillo (1882), ang Versos sencillos (1891), at  Versos libres, na pawang sinulat noong dekada ng 1880, ngunit nailathala lamang noong 1913. 

Noong 1892, itinatag ni Jose Marti ang Cuban Revolutionary Party (Partido Revolutionario Cubano). Nang taon ding iyon, Hunyo 3, ay naitatag naman ni Gat Jose Rizal ang La Liga Filipina, ngunit siya'y dinakip na ng mga Kastila. Apat na araw matapos maitatag ang La Liga Filipina ay naitatag naman nina Andres Bonifacio ang Katipunan. Si Jose Marti ay sinentensyahang mabilanggo ng anim na taon ng matinding paggawa (hard labour). Dahil sa tulong ng kanyang mga magulang, napaikli ang kanyang sentensya, ngunit pinatapon siya sa bansang España. Kasama si Marti ng mga rebolusyonaryong Cubanong sina Heneral Maximo Gomez at Heneral Antonio Maceo sa pakikipaglaban upang mapalaya ang Cuba sa kamay ng mga Kastila. Noong Mayo 19, 1895, napatay si Marti habang nakikipaglaban sa mga pwersang Kastila sa Dos Rios kung saan pinangunahan niya ang paglusob. 

Si Simon Bolivar naman ay kinilala ni Pangulong Hugo Chavez ng Venezuela bilang isang natatanging lider na nagtangkang palayain ang limang bansa sa Latin Amerika. Mula sa kanyang bansang Venezuela hanggang sa Bolivia, ang bansang ipinangalan sa kanya, si Simon Bolivar ay tinitingalang personahe sa paglaban para sa kalayaan ng Latin Amerika mula sa Imperyo ng Espanya. Sa buong kasaysayan, kinilala siya ng mga pwersang progresibo at maging ng konserbatibo. Sa ngayon, idineklara ng pamahalaan at kilusang pinamunuan ni Hugo Chavez ang isang rebolusyong Bolivariano na tinitingala si Bolivar bilang isang magiting at kapuri-puring pinuno sa kasaysayan. Ipinagpatuloy nina Chavez ang laban at kaisipan ni Simon Bolivar noong ika-19 na siglo.

Ang rebolusyonaryong Bolivariano ang nangungunang kilusang pulitikal sa Venezuela na nagpapatuloy at tumutupad sa pangarap ni Bolivar na isang nagkakaisa at malayang Latin Amerika mula sa imperyalismo, kung saan pinalitan lamang ng Amerika ang Espanya bilang mga imperyalistang ganid. Isa na rito ang pagkakatatag ng ALBA (Bolivarian Alternative for the Americas) na siyang pantapat at alternatibo nila sa FTAA (Free Trade Area of the Americas) na pinangungunahan ng Estados Unidos). Nariyan din ang Plano Bolivar 2000, kung saan sinabi ni Chavez na ang mga militar ay hindi tagapagtanggol ng naghaharing uri kundi ng mahihirap na mamamayan. Nariyan ang Misson Barrio Adentro na nagbibigay ng libreng pagpapaospital, libreng gamot, at pagpapatupad ng tunay na konsepto ng universal health care, na ang kalusugan ay karapatan ng lahat ng mamamayan, kahit na ng mga pulubi. Nariyan ang Mission Habitat na pabahay sa libu-libong dukha sa Venezuela. Ang Mission Mercal na nagbibigay ng subsidyo sa pagkain at batayang pangangailangan ng mamamayan. At ang Mission Robinson na nagbibigay ng libreng edukasyon mula elementarya, sekundarya, kolehiyo, maging sa mga espesyal na kurso.

Para sa maraming historyador, simpleng mga makabayang lider lamang sina Bonifacio, Marti at Bolivar na naghahangad ng kalayaan ng kanilang bayan. Ngunit kung susuriin ang kanilang mga sulatin at mga ginawang pagkilos, nakipaglaban sila sa mga mananakop upang iwaksi ang pagsasamantala ng tao sa tao, at palitan ang bulok na sistema ng isang lipunang makatao.

Kung hangang-hanga si Fidel Castro ng Cuba sa kabutihang asal o sense of ethics ng kanilang bayaning si Jose Marti, mas kahahangaan natin ang kabutihang asal at pagpapakatao na ipinalaganap ng Katipunan nina Bonifacio sa pamamagitan ng Kartilya. At ang Kartilya ng Katipunan kung pakasusuriin ay higit pa sa simpleng panuntunan ng kasapi ng Katipunan. Ang Kartilya ng Katipunan ay para sa lahat pagkat ang nilalaman nito ay pandaigdigan. Walang hangga na anumang bansa, nasyunalidad, o anumang pagkakahati na nakasulat sa Kartilya. Kaya makikita natin mismo ang pagiging buo ng Kartilya na kahit na ikaw ay Amerikano, Bangladeshi, Mehikano, Arabo, Aprikano, o Pilipino, ito'y katanggap-tanggap sa lahat. Tumpak ang sinabi ni Gat Emilio Jacinto, na matalik na kaibigan at kasangga ni Bonifacio, sa sinulat nitong mahabang sanaysay na Liwanag at Dilim: "Iisa ang pagkatao ng lahat!"

Dalawang araw lamang sa bawat taon na tradisyunal na araw na makikitang nagsasama-sama ang uring manggagawa sa bansa at lumalabas sa kalsada. Ito'y ang Mayo Uno, na siyang pandaigdigang araw ng manggagawa, at ang Nobyembre 30, na siya namang kaarawan ni Gat Andres Bonifacio. Kung may iba mang araw na nagsasama-sama ang manggagawa, tulad ng SONA (State of the Nation Address) at welgang bayan para sa sahod, hindi matatawarang tanging ang Mayo Uno at Nobyembre 30 ang palagian nang pinaghahandaan ng manggagawa upang magsama-sama at magwagayway ng bandila.

Sa muling pagbasa, pananaliksik at pagtugaygay natin sa buhay, akda, at pakikibaka ni Gat Andres Bonifacio, makikita nating karapat-dapat siyang ituring na sosyalista ng mga manggagawang Pilipino. Kung naiangat nina Fidel Castro si Jose Marti, at Pangulong Hugo Chavez si Simon Bolivar, sa mataas na pedestal ng kasaysayan ng pakikibaka para sa sosyalismo, hindi ba't magagawa rin ng manggagawang Pilipino na iangat si Gat Andres Bonifacio, na itinuturing ng marami na unang pangulo ng bansa, bilang isang sosyalista. Hindi pa sa pakahulugan ni James LeRoy, kundi sa pakahulugan ng manggagawang Pilipino. 

Ang artikulong ito'y panimula pa lamang. Hindi pa ito tapos dahil hindi pa tapos ang laban ni Bonifacio. Panahon na upang ipagpatuloy natin ang kanyang nasimulan. Sulong, manggagawa, at itaguyod ang sosyalismo hanggang sa tagumpay!

Si Gat Andres Bonifacio ay manggagawa at bayani ng uring manggagawa. Pinangunahan niya ang pakikibaka laban sa pagsasamantala. Simbolo siya ng paglaban at pagpawi ng tanikala ng kahirapan at pang-aapi. Nararapat lamang siyang tawaging isang sosyalista.

Mabuhay ang sosyalistang si Gat Andres Bonifacio! Mabuhay ang uring manggagawa!

Linggo, Nobyembre 23, 2014

Burador - Mother Nature and Father Labor campaign

Project Title: 10-Days Walk for Mother Nature and Father Labor

Environmental Groups meet Labor Groups

When: April 22, 2015 (Earh Day) to May 1, 2015 (Labor Day)

Where: Sta. Cruz, Zambales to Mendiola, Manila

Rationale:

The 10-Days Walk for Mother Nature and Father Labor is a campaign aiming to unite different environmental groups and labor groups in the issue of environmental protection, anti-mining, climate justice, labor rights, and system change. This also aims to raise awareness on ecology and society and what should be done to change the system, and make this world a better place to live in, today and for the future.

This will start on Earth Day from Sta. Cruz, Zambales, the place where strong successful anti-mining advocates exist. Different environmental groups will be invited to be part of this historic campaign. They will be joined by different labor groups in the walk that will end in the historic Mendiola on Labor Day.

Highlight: There will be signing of a covenant dubbed as "Covenant for Mother Nature and Father Labor" in Mendiola. In the different cities and towns that will become part of the Walk, there should be programs with different workers unions and federations, and environmental groups.

Who will participate:

Environment: Alyansa Tigil Mina (ATM), Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ), diwanglunti blog, other environmental groups that will be invited, such as Greenpeace, Green Collective, etc.

Labor: Labor groups under NAGKAISA coalition, labor groups from MASO, the BMP-bloc (SUPER, MELF, PMT, KPML)

Others: Sanlakas-bloc, Poetry group Maso at Panitik, some participants of the Climate Walk


(itutuloy / tatapusin).....

Miyerkules, Oktubre 1, 2014

Liham sa mga kasama, hinggil sa Climate Justice Walk


Sa mga kasama,

Maalab na pagbati!

Mula kahapon, Setyembre 30, hanggang sa Nobyembre 10, ay sarado na ang komunikasyon mula sa akin, sa celfone at facebook, dahil ako'y kasama sa mahabang lakaran mula Luneta hanggang Tacloban City simula Oktubre 2 hanggang Nobyembre 8, ang unang anibersaryo ng Yolanda. Kailangan kong makapagkonsentra sa lakaran at sa paggawa ng mga akda sa pagitan ng pahinga.

Bihira ang nabibigyan ng ganitong pagkakataon, ang makasama sa isang marangal at mapagmulat na layunin, lalo na't ito'y para sa pandaigdigang kampanya para sa Climate Justice, at isa ako sa nabigyan ng ganitong oportunidad na maging bahagi ng isang kasaysayan para sa mga nasalanta ng Yolanda. Pakakawalan ko ba ang ganitong bihirang pagkakataon?

Ako ang napili ng mga kasama, at ikinagagalak kong sabihin na maraming salamat sa inyong pagtitiwala.

Ang bihirang pagkakataong mapasama ka sa makasaysayang pagtitipon tulad nito ay hindi dapat balewalain. Hindi lamang ako maglalakad dito, kundi magsusulat ng kwento at tula bilang bahagi ng aktibidad na ito. Matagal kong hinintay ang ganitong pagkakataon, kaya humihingi ako ng pasensya sa mga kasamang tila ayaw akong pasamahin sa mahabang Climate Walk.

May binubuksan tayong panibagong yugto sa larangan ng panitikang Pilipino, at ito ang journey poems, o tula ng lakbayan. Kaiba ito sa mga tula ng ibang makata na tutula lang sila kung gusto nila. Ang tula ng lakbayan ay hinggil sa mga isyu ng lipunan sa isang takdang panahon ng kampanya sa pamamagitan ng tulang may sukat at tugma. Naumpisahan ko na ang ganitong genre noong mailathala ko ang mga sumusunod na aklat:
(1) Bigas, Hindi Bala: Alay para sa Kapayapaan sa Mindanao - ito'y isang karabana ng Duyog Mindanao mula Baguio City hanggang Cotabato City noong Nobyembre 22-30, 2008.
(2) Ang Mundo sa Kalan - kumbinasyon ng mga karanasan sa mahabang lakarang tinaguriang "Lakad laban sa Laiban Dam" noong 2009 kung saan naglakad kami, kasama ang mga katutubong Dumagat, mula Gen. Nakar sa Quezon province hanggang Caritas sa Maynila; Climate Justice journey sa Thailand noon ding 2009 matapos ang bagyong Ondoy, at iba pang isyung pangkalikasan
(3) Paglalakbay sa Mae Sot - 13 days na paglalakbay mula Pilipinas, Bangkok sa Thailand, Mae Sot (na boundary ng Thailand at Burma), isang oras sa loob ng Burma, hanggang sa pagbalik sa Pilipinas, setyembre 15-27, 2012

Ang pang-apat sa ganitong genre ng tula ay gagawin sa Climate Walk. Ang koleksyon ng mga tulang itong aking isasaaklat ay pansamantala kong pinamagatang "Yolanda: Mga Tula ng Pag-asa at Hustisya".

Gayunman, sarado man ang mundo ko sa labas para makapagkonsentra sa mahabang lakarang ito para sa hustisya, ay tuloy naman ang planong tapusin ang ilang mga nakabinbing mga trabahong propaganda para sa uri.

Ang ilan sa mga planong dapat maisaaklat ay ang mga sumusunod:

(1) Bonifacio Sosyalista - book launch on November 30
(2) Ang Usaping Pabahay ni F. Engels - translation of 68-pages The Housing Question by Friedrich Engels - book launch on December 18, during the KPML anniversary and KPML-NCRR congress
(3) Bolshevismo 2 - translation of Marxists classics on labor - book launch at the BMP Congress on January 2015
(4) Bolshevismo 3 - translation of Marxists classics on women - book launch in time for March 8, International Women's Day
(5) "Yolanda: Mga Tula ng Pag-asa at Hustisya" - book launch on December 19, 2014, at Kamayan Environment Forum in Edsa

Gayundin naman, nais kong ipaalala sa mga kasama ang iba pang aktibidad na dapat paghandaan:
(1) Oktubre 29 - SANLAKAS 21st anniversary
(2) November 14 - International Street Vendors Day c/o Tita Flor and Metro Manila Vendors Alliance (MMVA)
(3) November 16 - 10th year anniversary of Hacienda Luisita massacre, and 10th year anniversary of Workers Occupation of DOLE on November 30, in protest of the said massacre
(4) November 30 - Bonifacio Day, and book launch of Bonifacio Sosyalista

Humihingi ako ng paumanhin sa mga kasamang hindi ko mapagbigyan na iwan ko ang Climate walk, dahil bihira ang ganitong pagkakataon. Bihira ang nabibigyan ng pagkakataong mapili at maisama sa mga makasaysayang aktibidad na tulad nito. Ang makarating kami mula sa mahabang lakarang ito hanggang sa unang anibersaryo ng Yolanda sa Tacloban ay isa nang malaking ambag para sa panawagang Climate Justice.

Kapitalismo ang isa sa pangunahing ugat ng Climate Change, at bilang makata, manunulat, at propagandista, ay dapat kong ihatid sa malawak na masa ang paninindigan ng uring manggagawa hinggil sa usaping Climate Justice, at kung bakit dapat nang baguhin ang sistema.

Maraming salamat sa inyo, mga kasama, sa inyong walang sawang suporta sa mga ganitong gawain, bagamat maliit ay isa na ring ambag para sa pagsusulong ng ating adhikaing pagbabago. Mabuhay kayo!

Kasamang Greg
Lungsod Quezon
Oktubre 1, 2014

PS. Magkita-kita na lang muli tayo pagbalik namin sa Maynila, na sa palagay ko'y sa Nobyembre 11 pa

Lunes, Setyembre 15, 2014

Ang salin ng "Communism is the doctrine..." ni F. Engels

ANG SALIN NG "COMMUNISM IS THE DOCTRINE..." NI F. ENGELS
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Sa tanong na "What is communism?", ganito ang isinulat ni Friedrich Engels, "Communism is the doctrine of the conditions of the liberation of the proletariat."

Ang inaasahan kong sagot ay "Communism is the system of society which ...", ngunit ang sinabi ni Engels, "Communism is the doctrine..."

Bagong kahulugan para sa tulad kong lumaki sa turong ang komunismo ay isang sistema ng lipunan, at hindi isang "doctrine" o sa wikang Filipino ay doktrina.

Ang pagkakasalin ko ay ito: "Ang komunismo ang aralin sa kalagayan ng paglaya ng proletaryado."

Ang tanong na iyon ang una sa dalawampu't limang tanong na sinagot at ipinaliwanag ni Engels sa kanyang mahabang artikulong "The Principles of Communism".

Ang buong artikulong "The Principles of Communism" ay isinalin ko sa wikang Filipino at isinama sa 16 na akda ng Bolshevismo, Unang Aklat.

Kailangang isalin kung ano ang angkop, hindi pa kung ano ang eksaktong salin. Ang salin ng doctrine ay doktrina, turo, aral, aralin, paniniwala, atbp.

Sa Wikipedia ay ito ang kahulugan ng doctrine: "Often doctrine specifically suggests a body of religious principles as it is promulgated by a church, but not necessarily; doctrine is also used to refer to a principle of law, in the common law traditions, established through a history of past decisions, such as the doctrine of self-defense, or the principle of fair use, or the more narrowly applicable first-sale doctrine."

Dagdag pa nito: "In some organizations, doctrine is simply defined as "that which is taught", in other words the basis for institutional teaching of its personnel internal ways of doing business."

Sa Merriam-Webster, ang doctrine ay "1. teaching, instruction, 2. something that is taught".

Kailangang pag-aralang mabuti ang tamang salin, dahil iyon ang unang tanong sa artikulo, at nakasalalay doon ang buong artikulo.

Doktrina nga ba ang komunismo? Kung doktrina, tulad ba ito ng gamit ng salitang doktrina sa relihiyon?

Hindi ko isinalin ang doctrine sa doktrina dahil ang salitang "doktrina" ay malimit na nakaugnay sa relihiyon, lalo na sa Pilipinas. Kaya kung gagamitin ko sa pagsasalin ng doctrine ay doktrina, at naging ganito: "Ang komunismo ang doktrina sa kalagayan ng paglaya ng proletaryado", baka mapagkamalang isang relihiyon ang komunismo.

Hindi ko ginamit ang salitang "turo" dahil magiging ganito ang salin: "Ang komunismo ang turo sa kalagayan ng paglaya ng proletaryado." Hindi angkop. Kahit ang salitang "aral" ay hindi angkop.

Mas angkop sa palagay ko ang "aralin" na may bahagyang pagkakapareho sa "aral" bagamat hindi tungkol sa "lesson" ang aralin. "That which is taught" at "1. teaching, instruction, 2. something that is taught".

Tama bang salin ng doctrine ay aralin? Sa pagkakagamit ni Engels sa doctrine at sa napili kong salin, ang salitang aralin ang sa palagay ko'y mas angkop.

"Communism is the doctrine of the conditions of the liberation of the proletariat." "Ang komunismo ang aralin sa kalagayan ng paglaya ng proletaryado."

Nakakabigla sa una pag narinig nating ang komunismo ay isang aralin, kung paanong nakakabigla rin ang sinabi ni Engels na ang komunismo ay "doctrine" at hindi "system".

Ang ibig sabihin ni Engels sa ang komunismo ay aralin, bukod sa hindi pa ito ganap na sistemang umiiral sa panahong isinulat niya iyon, ang pangunahing larangan ng labanan ay nagsisimula sa isipan. Kailangang mabago ang pananaw ng proletaryado mula sa burgis na kaisipan kaya dapat pag-aralan nito ang kanyang kalagayan. Kapag maraming tao ang nag-aral, sinuri at pinag-isipan ang kalagayan ng proletaryado, makikita nilang ang manggagawa'y pinagsasamantalahan kaya dapat palayain.

Dagdag pa rito ang hulaping "ismo" sa komunismo, tulad ng materyalismo, imperyalismo, kapitalismo, sosyalismo, at iba pa. Tumutukoy ang ismo sa namamayaning kaisipan sa isang sistema.

Labanan sa isipan, labanan sa pananaw. Ito ang unang larangan ng tunggalian ng uri. Ito ang unang larangan na dapat maipagwagi ng uring manggagawa. Kailangang maunawaan ng proletaryado ang kanyang kalagayan sa lipunan. Habang maraming manggagawa ang nag-aaral hinggil sa kanilang katayuan, mapapagtanto nilang marami ang dapat mangarap, kumilos, at magkaisa upang ganap na matamo ng uring manggagawa ang inaasam nilang paglaya.

Sa ganitong mga pagmumuni ko napagpasyahang ang doktrinang tinutukoy ni Engels ay isalin ko sa salitang aralin. At sa palagay ko, ito ang mas madaling maunawaan ng manggagawang Pilipino, lalo na't sila'y nagnanais lumaya.

Nawa'y nabigyan ko ng hustisya ang sa palagay ko'y angkop na salin ng "Communism is the doctrine of the conditions of the liberation of the proletariat."

Sabado, Setyembre 6, 2014

Paunang Salita sa aklat na Bolshevismo 1

Paunang Salita sa aklat na Bolshevismo 1

BOLSHEVISMO BILANG DIWA’T GABAY
NG URING MANGGAGAWA

Bakit Bolshevismo? Marahil ito ang tanong ng marami sa atin kung bakit ito ang napiling katawagan sa aklat na ito. Ano nga ba ang Bolshevismo? Mula ito sa salitang "bolshevik" na sa wikang Ruso'y nangangahulugang "mayorya". Lumitaw ang salitang ito sa panahong nagkaroon ng dalawang paksyon sa ikalawang Kongreso ng Partido ng Russian Social Democratic Labour Party (RSDLP) noong 1903. Ang dalawang paksyong ito ay ang Bolshevik (mayorya) na pinamunuan noon ni Lenin, at Menshevik (minorya) na pinamunuan naman ni Julius Martov. Dahil sa pamumuno ng mga Bolshevik ay nagtagumpay ang Rebolusyong 1917. Dito natin hinalaw ang pangalang Bolshevismo ng aklat na ito, na kung babalikan natin ang kasaysayan ay isang ideya ng sama-samang pagkilos ng manggagawa, at isang sistemang nakabatay sa ideya ni Lenin bilang ating gabay sa pagrerebolusyon at pag-oorganisa ng uring manggagawa, na siyang mayorya sa lipunan.

Narito ang ilang depinisyon ng Bolshevismo mula sa iba't ibang diksyunaryo:

Mula sa dictionary.reverso.net, "Bolshevism is the political system and ideas that Lenin and his supporters introduced in Russia after the Russian Revolution of 1917".

Mula sa www.merriam-webster.com, ang Bolshevismo ay "the doctrine or program of the Bolsheviks advocating violent overthrow of capitalism".

Mula sa freedictionary.com, ang Bolshevismo ay "the strategy developed by the Bolsheviks between 1903 and 1917 with a view to seizing state power and establishing a dictatorship of the proletariat".

Mahaba naman ang pagtalakay sa Bolshevismo sa Oxford Dictionary of Politics, na ang unang talata ay ito: "Political theory and practice of the Bolshevik Party which, under Lenin, came to power during the Russian Revolution of October 1917. The Bolshevik (meaning ‘majority’) radical communist faction within the Russian Social Democratic Labour party emerged during the 1903 Party Congress following the split with the more moderate Mensheviks (meaning ‘minority’). After a period of intermittent collaboration and schism with the latter, the Bolshevik Party was formally constituted in 1912."

Ayon naman sa Gale Encyclopedia of Russian History, "Bolshevism may be characterized by strong organization, a commitment to world revolution, and a political practice guided by what Lenin called democratic centralism."

Ayon naman sa Wikipedia, "The Bolsheviks, founded by Vladimir Lenin and Alexander Bogdanov, were by 1905 a major organization consisting primarily of workers under a democratic internal hierarchy governed by the principle of democratic centralism, who considered themselves the leaders of the revolutionary working class of Russia. Their beliefs and practices were often referred to as Bolshevism."

Sa akdang Left-Wing Communism: an Infantile Disorder, tinalakay ni Lenin sa Paksang "The Principal Stages in the History of Bolshevism" ang kasaysayan ng Bolshevismo, na hinati niya sa iba’t ibang yugto:

The years of preparation for revolution (1903-05). The approach of a great storm was sensed everywhere.

The years of revolution (1905-07). All classes came out into the open. 

The years of reaction (1907-10). Tsarism was victorious.

The years of revival (1910-14). 

The First Imperialist World War (1914-17). 

The second revolution in Russia (February to October 1917).

Adhika ng Bolshevismo, Unang Aklat, at ng mga susunod pang serye nito, na ihatid sa malawak na mambabasa, lalo na sa uring manggagawa, ang mga sulatin ng mga rebolusyonaryong tulad nina Marx, Engels at Lenin, na isinalin sa wikang Filipino upang mas madaling maunawaan ng ating mga kababayan ang mga aral ng mga dakilang gurong ito ng rebolusyon. Sa ngayon ay inihahanda na ang Bolshevismo, Ikalawang Aklat.

Nawa ang proyektong pagsasalin na ito'y makapag-ambag sa muling pagbibigay-sigla sa kilusang paggawa, makapagpalalim ng kaalaman at pag-unawa sa mga teorya ng Marxismo-Leninismo, at makatulong sa mga manggagawa sa kanilang pagyakap at pag-unawa sa kanilang mahalagang papel na ginagampanan sa pagbabago ng lipunan. Halina’t sama-sama nating tahakin ang landas ng Bolshevismo! Marami pong salamat! Mabuhay kayo!

GREGORIO V. BITUIN JR.
Setyembre 6, 2014
Sinulat sa ika-68 kaarawan ng aking ina

Lunes, Agosto 25, 2014

Paunang Salita sa aklat na Mga Sanaysay ng Pagbangon

PAGMULAT AT PAGBANGON!

"Hindi ang lahat ay nakatulog sa kapanahunan ng ating mga ninuno!" Ito'y ayon kay Pilosopo Tasyo sa Kabanata 25 ng Noli Me Tangere ni Gat Jose Rizal. Sinabi ito ni Pilosopo Tasyo nang mapuna ni Crisostomo Ibarra ang kanyang isinusulat sa baybayin (o unang sistema ng panulat ng ating mga ninuno), na tinawag na hiyeroglipiko ni Ibarra. Makahulugan ang sinabing ito ng matanda na nauukol pa rin hanggang sa panahong ito.

Siyang tunay. Mahirap matulog sa gitna ng panganib, sa gitna ng pagsasamantala ng naghaharing uri, sa gitna ng pananalasa ng bulok na sistema, sa gitna ng pagyurak sa dangal ng bayan, sa gitna ng kawalan ng paggalang sa karapatang pantao ng bawat isa. Ngunit mas mahirap ang nagtutulug-tulugan. Tulad din ng mahirap ang magbulag-bulagan sa harap ng nagdudumilat na katotohanan ng karukhaan at kawalang katarungan. Tulad din ng mahirap ang magbingi-bingihan sa kabila ng dinig na dinig ang mga bulong ng pasakit, mga hinaing at hikbi ng mga nahihirapan at pinagsasamantalahan. Tanda ng kawalang pakialam sa kapwa ang pagtutulug-tulugan, at mas nais pang kunwari'y umidlip upang hindi mapansin ang mga suliranin sa paligid. Hindi lahat ay natutulog dahil may panahon ng pagbangon kahit sa kailaliman ng gabi upang iligtas ang bayan, ang kapwa, ang uri.

Ngunit sa paghikab, dahil na rin sa pagod sa maghapon, ay natutuluyan na tayong makatulog at managinip.

Pag hindi maganda ang ating panaginip, magmumulat agad tayo upang ang hininga'y habulin. Pagkat ang pangit na panaginip ay maaaring magdulot ng bangungot. Pangit ang ating mga nararanasan sa kasalukuyang sistema ng lipunan, kaya dapat tayong mamulat at magbangon upang palitan ito ng sistemang ang bawat isa'y magbibigayan ng ngiti, upang magkaroon ng sistemang wala nang pagsasamantala ng tao sa tao.

Magmumulat tayo't babangon upang yakapin ang isang magandang adhikain. Ang mabuting layunin para sa mas nakararami ay hindi kinakailangang balutan pa ng baluktot at tiwaling gawain.

Ang mga sanaysay na tinipon sa aklat na ito'y bunga ng mga siphayo, danas at pangarap upang magkaroon ng katiwasayan ang puso't isip, upang magbahagi sa kapwa, upang mamulat at bumangon din ang iba mula sa bangungot ng karukhaan dulot ng kapitalista't elitistang sistema na siyang naghahari sa kasalukuyang lipunan. Ang mga sanaysay na narito'y ambag sa kasalukuyan at mga susunod pang salinlahi, at siyang dahilan upang balikatin natin ang tungkuling baguhin ang lipunan at magkaisa tayo tungo sa tunay na kaunlaran ng lahat tungo sa pagpawi ng mga uri ng tao sa lipunan, upang magkaroon ng pantay na karapatan at mawala na ang pagsasamantala ng isa sa kanyang kapwa. Dapat ay hindi lamang iilan sa lipunan ang nagtatamasa kundi lahat ng mamamayan. Dapat wala nang sanlaksang dukha at iilang nagtatamasa sa yaman ng lipunan.

Nawa'y makatulong munti man ang mga sanaysay na narito sa ating pagbangon mula sa matagal na pagkakaidlip.


GREGORIO V. BITUIN JR.
Agosto 25, 2014

Huwebes, Agosto 21, 2014

Paunang Salita sa aklat na MASO, Ikaapat na Aklat

TATAGAN ANG PAGTANGAN SA MASO

Matagal nang hindi nakapaglathala ng aklat na MASO: Katipunan ng Panitikan ng Uring Manggagawa. Nalathala ang unang koleksyon noong 2006, ikalawang koleksyon noong 2007, at ikatlong koleksyon noong 2008. Anim na taon ang nakalipas, muli itong nalathala ngayong 2014. Bakit nagtagal nang ganoong panahon bago muling makapaglathala? Maraming salik.

Una, halos kakaunti na lang sa mga manggagawa ang nagsusulat ng panitikan, kaya mahirap silang makumbinsing magpasa ng akda. Marahil din naman, hindi naman ganoong kapopular ang ating aklat na MASO kahit na nakapaglathala na ito ng tatlong koleksyon ng panitikan. Kakaunting bilang ng aklat lamang ang nalalathala dahil na rin pultaym na aktibista ang nagpopondo, na kadalasang kapos din sa pangangailangan.

Ikalawa, hindi ito napagtuunan ng pansin dahil na rin sa bukod sa maraming gawain ay mas inasikaso ang mga blog ng panitikan sa internet, imbes na maglathala.

Ikatlo, nalunod sa bagyong Ondoy ang natitirang kopya ng Maso 1, 2 at 3, at pinatuyo na lamang ang mga iyon kahit hindi na nabubuklat dahil masisira. Pinatuyo at itinago bilang patunay ng nailathalang naunang tatlong isyu, na kung magkakaroon ng panustos na mas maalwan ay ilalathala muli ang tatlong iyon.

Ikaapat, mahirap mag-ipon ng akda ng mga makata't manunulat. Mabuti na lamang at nakumbinsi silang magsulat at naitatabi ko ng maayos ang kanilang mga ipinasang akda.

Mahalaga ang pag-iipon ng mga tula, sanaysay at maikling kwento ng mga aktibista't manggagawang nasa loob mismo ng isang kilusang mapagpalaya at naghahangad ng tunay na pagbabago, sa prinsipyo ng pagpapakatao at pagkakapantay sa lipunan, prinsipyong mawala na ang pagsasamantala ng tao sa tao, at prinsipyong itayo ang isang tunay na lipunang makatao, na iginagalang ang karapatan ng bawat isa, at nabubuhay ng may dangal.

Kaya kailangang magpatuloy. Hindi maaaring hindi malathala ang kanilang ipinasang mga akda. Ang kanilang mga inaambag at isinulat ay malaki nang kontribusyon sa panitikan ng uring manggagawa, hindi lang dito sa bansa, kundi maging sa iba pang panig ng daigdig.

Ang bawat akda’y inipon at pinagtiyagaang i-edit sa mga maling pagtipa sa kompyuter, ngunit hindi halos ginalaw ang buong akda upang kahit papaano’y madama ng mambabasa ang kaseryosohan ng umakda. Nilagay na rin ang petsa sa dulo ng bawat akda upang malaman ng mambabasa kung kailan ba ito nasulat, o naipasa sa inyong lingkod.

Halina't basahin natin at namnamin ang mga sakit at timyas ng panitik ng mga makata't manunulat na naririto. Lasapin natin ang tamis at pait ng kanilang danas, sakripisyo at tuwa. Damhin natin ang higpit ng kanilang panawagang pagkaisahin ang uri bilang malakas na pwersa sa pagbabago. Marahil ay matatagpuan din natin ang ating sarili sa mga sulating ito habang matatag nilang tangan ang maso ng pakikibaka, magtagumpay man sila o mabigo.

Paghandaan na natin ang ikalimang koleksyon ng panitikan - ang MASO 5 - kaya muli tayong kumatha at mag-ipon ng mga panitikang balang araw ay pakikinabangan din ng mga susunod na henerasyon. Mabuhay kayo!

GREGORIO V. BITUIN JR.
Tagatipon at Editor ng MASO 4
Tagapamahala ng Aklatang Obrero Publishing Collective

21 Agosto 2014

Huwebes, Agosto 14, 2014

Ang makabagbag-damdaming dokumentaryong "Miners Shot Down"

ANG MAKABAGBAG-DAMDAMING DOKUMENTARYONG "MINERS SHOT DOWN"
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Tatlumpu't apat na minero ang pinaslang habang nagwewelga at humihiling na itaas ang sahod nilang mga manggagawa. Hindi ibinigay ang kahilingan nila. Ang ibinigay sa kanila: bala. Agosto 16, 2012, sa Marikana, South Africa.

Ikalawa ng hapon, Agosto 13, 2014, Miyerkules, ay naroon na ako sa LEARN Workers House sa Brgy. Laging Handa sa Lungsod Quezon upang manood ng dokumentaryong "Miners Shot Down". Ang film showing na ito, batay sa imbitasyong nakita ko sa facebook, ay pinangunahan ng mga grupong SENTRO, Task Force Detainees of the Philippines (TFDP), Alyansa Tigil Mina (ATM), Lilac, Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ), at Philippine Miserior Partnership Inc. (PMPI). Nasa 25 katao kaming mga nanood nito. Nagsimula ang palabas bandang ikalawa't kalahati ng hapon at natapos ng ikaapat ng hapon.

Nakapukaw ng aking pansin sa imbitasyon ang "Watch actual footage of how South African police forces massacred striking miners demanding better wages". Kasabay ng film showing na ito ang isa pang talakayan, na pinangunahan ng BMP hinggil sa Gaza, ngunit nakadalo na ako ng talakayan hinggil sa paksang iyon. Kaya ang film showing ng "Miners Shot Down" ang pinuntahan ko. Napakahalaga ng isyung ito na hindi ko dapat mapalampas. Minsan lang ito at baka hindi ko na mapanood.

Ang "Miners Shot Down" ay isang dokumentaryong dinirihe ni Rehad Desai. Malaki ang nagawa ng media upang makunan ng actual video ang ilang araw na welga bago ang masaker, ang aktwal na masaker, ang pagbaril ng mga pulis, ang mga naghambalang na mga bangkay, ang panayam sa Commission of Inquiry, at ilang mga panayam sa mga abogado ng minahan at mga lider-manggagawa. Kasama rin sa dokumentaryo ang mismong police footages. Naganap ito sa kabundukan ng Marikana, at ang may-ari o namamahala ng minahan ay ang Lonmin Mining Property.

Kaya minsan mapapaisip ka. Paano nila nakunan ang aktwal na masaker? Gayong sa Pilipinas, halimbawa, ang dalawang masaker sa Nobyembre - ang masaker ng pitong manggagawa sa Hacienda Luisita habang nagwewelga noong Nobyembre 16, 2004, at ang masaker ng dalawanpu't anim (26) na sibiliyan at tatlumpu't dalawang (32) manggagawang mamamahayag noong Nobyembre 23, 2009 sa Maguindanao. Lumabas lang ang balita matapos mangyari ang masaker. Natural iyon dahil wala pang nangyayari.

Ayon sa ilang balita, nagkataong naroon ang direktor na si Rehad Desai upang kunan lamang ang welga ng mga manggagawa ng Lonmin, na ang nais lamang ay gumawa ng pelikula o dokumentaryo hinggil sa di-pantay na pamamalakad na kinakaharap ng mga pamayanang minerong nagmimina ng platinum. Ngunit hindi niya inaasahan ang mga sumunod na mga pangyayari, lalo na nang pagbabarilin ng mga pulis ang mga minero. Ngunit naroon si Desai na nakakuha ng totoong larawan ng buong pangyayari. Sa isang panayam kay Desai, sinabi niya, “I couldn’t ignore it, it was much too big, much too dramatic and upsetting for me. I had to do something for these miners. I just felt that I had to give them a voice. If authority strikes in such a brutal fashion, artists have to pick a side and indicate which side they’re on. (Hindi ko ito maipagwawalang-bahala, napakalaki nito, sobrang nakakaiyak, at napakasakit para sa akin. Dapat akong may gawin sa mga minerong ito. Dapat ko silang bigyan ng boses. Kung kayang pumaslang ng ganito kabrutal ang mga awtoridad, dapat pumili ng papanigan ang mga nasa sining at ipakita nila kung saan silang panig naroon.)”

Ang naganap na masaker ay front page sa lahat ng pahayagan sa Katimugang Aprika, tulad din nang pinag-usapan ang naganap noong masaker sa Hacienda Luisita at sa Maguindanao. Ang Marikana strike massacre ang kauna-unahang trahedya sa South Africa matapos ang Apartheid.

Ilang araw bago ang masaker sa Marikana ay ipinalabas ang panayam sa mga minero, pulitiko, abogado at ilang tao mula sa Farlam Commission of Inquiry. Nais ng mga manggagawa, na makikita sa kanilang mga kayumangging plakard ang panawagan nilang maitaas ang sahod at hiniling nilang R12,500 isang buwan ang kanilang matanggap. Direktor ng kumpanyang Lonmin ang ngayon ay deputy president ng South Africa na si Cyril Ramaphosa. Ipinakita rin sa dokumentaryo ang labanan sa pagitan ng dalawang malalaking samahan ng manggagawa sa minahan - ang Association of Mineworkers and Construction Union (AMCU) at ang National Union of Mineworkers (NUM). Ang mga minero sa welgang iyon ay hindi pinaboran ng NUM, kaya ang inasahan ng minero ay ang AMCU.

Kitang-kita ang ebidensya. Kitang-kita kung paano pinagbabaril ng mga pulis ang 34 na minero. Wika nga ng isang komentarista, "Yes, the police are that hardened, yes the miners are that desperate, yes the capitalists are that greedy. (Oo, napakatigas ng mga pulis, oo, napakadesperado na ng mga minero, oo, napakasakim ng mga kapitalista.)

Ayon sa aming talakayan matapos ang film showing, ang Lonmin Mining Property ng South Africa ay pag-aari ng kumpanyang Glencore, na siya rin umanong may-ari ng Sagittarius Mines sa Tampakan, South Cotabato dito sa bansa. May batas sa South Cotabato na bawal ang open-pit mining o yaong pagbutas sa lupa, dahil na rin sa maraming dahilan, tulad ng biodibersidad pagkat maraming ilahas (species) ang namumuhay rito, narito ang pinagkukunan ng tubig ng buong South Cotabato na masisira pag natuloy ang pagmimina rito, at nakasasagabal din ang minahang ito sa karapatan ng mga katutubong B'laan. May naganap na ring dalawang masaker doon sa Tampakan - ang Kapeon masaker at ang Preay masaker, kung saan ang mga pamilyang ito ay pinaslang dahil sa pagpoprotesta laban sa pagkakaroon ng minahan sa Tampakan.

Ang Agosto 16 ay itinanghal na Global Day of Remembrance bilang paggunita sa mga manggagawang pinaslang sa Marikana. Kaya magkakaroon din ng pagkilos sa Tampakan sa araw na ito, pagpapalabas din doon ng "Miners Shot Down" at talakayan. 

Bago ito, may pagkilos din dito sa Pambansang Punong Rehiyon (NCR) sa Agosto 15, araw ng Biyernes, sa harap ng tanggapan ng Glencore sa Ortigas Center. Walang pasok sa Glencore pag araw ng Sabado at Linggo kaya ginawang Biyernes ang pagkilos. Ang ilan sa mga panawagang napag-usapan sa talakayan: "Glencore is world class human rights abuser!", "Justice for Marikana and Tampakan victims!", "Glencore, Out of Tampakan, Now!", "Justice for Marikana mine workers in South Africa! Justice for Tampakan anti-mining leaders!", at "Stop the Impunity! Treaty Now!" Nais ko palang idagdag, "Raise the mining workers wages in Marikana!" dahil ang isyu talaga ng mga manggagawa rito ay itaas ang kanilang sahod.

Samahan natin ang mga manggagawa sa minahan ng Marikana, South Africa sa paggunita sa trahedyang ito sa Agosto 16, 2014. Marahil ay kahit sa pagtitirik ng kandila katabi ang mga plakard sa isang mataong lugar.

Inirerekomenda kong panoorin din ito ng mga manggagawa, at mag-iskedyul na rin ng film showing ang iba't ibang grupo ng manggagawa hinggil dito.

Biyernes, Agosto 8, 2014

Dalawang Jose, Dalawang Bayani

DALAWANG JOSE, DALAWANG BAYANI
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nanalasa ang bagyong Jose sa bansa nitong nakaraang linggo. Kasagsagan ng bagyong Jose ay pinatutugtog naman ang Lolo Jose sa radyo, isang awitin ng pagmamahal ni Coritha sa kanyang matanda. Hanggang sa pumasok sa aking isipan ang dalawang bayaning may pangalang Jose.

Nakilala ko si Rizal noong elementarya, at sa maraming dako ay may makikita kang rebulto ni Rizal sa Maynila, habang nakilala ko si Marti noong ako'y maging aktibista, at minsan ay nakakadalo sa talakayan ng samahang Philippine-Cuba Friendship Association, sa panahong may embahada pa ang Cuba dito sa Pilipinas. Sino nga ba ang dalawang Joseng ito at sino ba sila sa atin?

Pambansang bayani ng Cuba si Jose Marti. Pambansang bayani naman ng Pilipinas si Jose Rizal. Pareho silang makata at manunulat sa panahong sakop ng bansang España ang kani-kanilang bansa. Pareho silang naghangad na mapalaya ang kanilang bansa mula sa pananakop ng mga Kastila.

Si Jose Marti ay isinilang sa Havana, Cuba noong Enero 28, 1853. Si Jose Rizal ay isinilang sa Calamba, Laguna noong Hunyo 19, 1861. Si Jose Marti ang panganay sa walong magkakapatid; si Jose Rizal ay pampito sa labing-isang magkakapatid.

Pareho silang may napakaraming kapatid na babae. Pitong babae ang kapatid ni Marti. Siyam na babae ang kapatid ni Rizal.

Pareho silang pintor at iskultor. Si Jose Marti ay nag-aral sa Professional School for Painting and Sculpture. Si Jose Rizal naman ay natuto ng pagpipinta sa ilalim ng sikat na pintor na Kastilang si Agustin Saez, at ng paglililok sa ilalim ng gabay ni Romualdo de Jesus.

Pareho silang nagsulat ng dula sa wikang Kastila. Isinulat ni Jose Marti ang "Amor con amor se paga".(Love is Repaid with Love). Isinulat naman ni Jose Rizal ang "El Consejo de los Dioses" (Council of the Gods) na inilathala sa Maynila ng Liceo Artistico Literario de Manila noong 1880, at sa La Solidaridad noong 1883.

Pareho silang makata, at nagsulat ng mga tula sa wikang Kastila. May tatlong kalipunan ng tula si Marti, at ito ang Ismaelillo (1882), ang Versos sencillos (1891), at  Versos libres, na pawang sinulat noong dekada ng 1880, ngunit nailathala lamang noong 1913. Noong Oktubre 4, 1882, hinilingang tumula si Rizal ng mga kasapi ng Circulo Hispano-Filipino, kaya tinula ni Rizal sa harapan nila ang kinatha niyang "Me piden versos" sa pulong na ginanap sa bahay ng isang Pablo Ortiga y Rey. Nagsulat ng tula si Rizal sa iba't ibang lugar na kanyang napuntahan. Tinalakay naman ni Rizal ang Arte Metrica del Tagalog (Ang Sining ng Tugma at Sukat sa Tagalog) na kanyang binigkas sa wikang Aleman (at isinalin niya kalaunan sa Espanyol) sa Sociedad Etnografica sa Berlin noong Abril 1887, at inilathala ng naturang samahan sa taong ding iyon.

Pareho silang may tulang pinaghalawan ng awit. Bahagi ng tula ni Jose Marti sa kanyang aklat na "Versos Sencillos" (Simple Verses) ay ginawang awit, ang "Guantanamera" na naging makabayang awitin ng Cuba. Ang dalawang taludtod ng tulang Sa Aking Mga Kabata, na umano'y isinulat ni Jose Rizal noong siya'y bata pa, ay ginamit sa isang sikat na awitin ni Florante. Ayon sa awiting Ako'y isang Pinoy ni Florante: "Si Gat Jose Rizal nuo’y nagwika, siya ay nagpangaral sa ating bansa, ang hindi raw magmahal sa sariling wika, ay higit pa ang amoy sa mabahong isda." Gayunman, may mga bagong saliksik ngayon na nagsasabing hindi kay Rizal ang tulang Sa Aking Mga Kabata. Magandang sangguniin hinggil sa usaping ito ang aklat na Rizal: Makata ni Virgilio S. Almario, pambansang alagad ng sining para sa panitikan.

Pareho silang nagsulat ng kwentong pambata. Inilathala ni Jose Marti ang La Edad de Oro, na isang magasing pambata, habang sinulat naman ni Jose Rizal ang mga kwentong Ang Pagong at ang Matsing, at ang kwentong Apoy at Gamugamo.

Pareho silang nagsulat sa pahayagan. Si Jose Marti ay nagsulat sa mga pahayagang Opinión National (ng Caracas, Venezuela), La Nación (ng Buenos Aires sa Argentina), New York Sun, El Partido Liberal, La República, El Economista Americano, at La Opinión Pública. Nagsulat din siya sa mga pahayagang lihim na El Diablo Cojuelo at La Patria Libre. Ang artikulong "Amor Patrio" ni Rizal ay nalathala sa Diaryong Tagalog, at bilang isa sa mga haligi ng kilusang propaganda, ay nagsulat siya ng mga artikulo sa La Solidaridad na nakabase sa Madrid sa España.

Pareho silang naging tagasalin (translator). Isinalin ni Jose Marti ang Mes Fils (Aking Mga Anak) ni Victor Hugo, mula sa wikang Pranses tungo sa Wikang Kastila, at ito ang Mis Hijos. Ang Ramona ni  Helen Hunt Jackson na nasa wikang Ingles ay isinalin ni Marti sa Espanyol. Isinalin din ni Marti ang mga teksto mula sa larangang diplomatiko, pilosopiya, kasaysayan, panitikan at pulitika. Isinalin naman ni Jose Rizal ang dulang William Tell mula sa wikang Aleman sa wikang Tagalog. Isinalin din ni Rizal sa wikang Kastila mula sa wikang Aleman ang kanyang Arte Metrica del Tagalog, na nabanggit na sa unahan. Ang Karampatan ng Tawo  ay salin umano ni Rizal noong siya’y nasa Hongkong ng Declaration of the Rights of Man and the Citizen ng Rebolusyong Pranses. May salin umano si Rizal mula sa wikang Kastila tungo sa wikang Ingles ng Sucesos de las Islas Filipinas (Events in the Philippine Islands) ni Antonio Morga noong 1890, kasama ang kanyang anotasyon.

Pareho silang kumuha ng espesyal na pag-aaral upang maging propesyunal. Si Jose Marti ay kumuha ng abugasya at nagtapos ng pagkaabogado. Si Jose Rizal naman ay kumuha ng medisina at nabigyan ng Licentiate in Medicine noong Enero 21, 1884, ngunit hindi nagawaran ng diploma sa pagka-doktor dahil hindi niya naipasa ang tesis na kinakailangan sa gradwasyon. Nag-espesyalisa siya sa optalmolohiya sa Paris at Alemanya upang magamot niya ang mata ng kanyang ina.

Pareho silang naglakbay sa iba't ibang bansa. Naglakbay si Jose Marti sa Mexico, Guatemala, Amerika, Haiti at Dominican Republic. Naglakbay naman si Jose Rizal sa España, Singapore, Pransya, Colombo, Hongkong, Japan, Alemanya, Belgium, at Switzerland.

Pareho silang nag-asawa ng dayuhan. Napangasawa ng Cubanong si Jose Marti si Carmen Zayas ng Guatemala, at ikinasal sila noong 1877. Napangasawa naman ng Pilipinong si Jose Rizal si Josephine Bracken ng Britanya, at ikinasal sila ilang oras bago bitayin si Rizal.

Pareho rin silang nagkaroon ng isang anak na lalaki. Pinangalanang Jose ang anak ni Jose Marti at nabuhay ito ng matagal. Namatay naman ang anak ni Jose Rizal ilang araw matapos itong isilang. Pinangalanang Francisco ang bata bilang paggunita sa kanyang ama.

Kapwa nila ipinahayag ang dalamhati sa mga pinaslang na mahahalagang tao sa kasaysayan. Si Jose Marti ay sa pagkapaslang kay Abraham Lincoln, habang si Jose Rizal ay sa pagbitay sa tatlong paring Gomburza, kung saan niya inalay ang kanyang nobelang El Filibusterismo.

Pareho rin silang nag-organisa ng samahan. Itinatag ni Jose Marti noong 1892 ang Cuban Revolutionary Party (Partido Revolutionario Cubano). Itinatag naman ni Jose Rizal nang taon ding iyon, Hulyo 3, ang La Liga Filipina, ngunit siya'y dinakip na ng mga Kastila. Apat na araw matapos maitatag ang La Liga Filipina ay naitatag nina Andres Bonifacio ang Katipunan.

Parehong napiit at ipinatapon sina Jose Marti at Jose Rizal. Si Jose Marti ay sinentensyahang mabilanggo ng anim na taon ng matinding paggawa (hard labour). Dahil sa tulong ng kanyang mga magulang, napaikli ang kanyang sentensya, ngunit pinatapon siya sa bansang España. Si Jose Rizal naman ay ibinilanggo sa Fort Santiago mula Hulyo 6, 1892 hanggang Hulyo 15, 1892 bago siya ipinatapon sa Dapitan. Muli siyang ikinulong sa Fort Santiago noong Nobyembre 3, 1896 hanggang sa umaga ng kanyang kamatayan noong Disyembre 30, 1896.

Pareho silang kinilala ng mga lumalaban sa kasalukuyang sistema ng lipunan. Kinilala si Jose Marti ng rebolusyonaryong si Fidel Castro. Si Jose Rizal naman ay kinilala ng mga anarkistang Pilipino, dahil sa bida niyang si Simoun na nais pasabugin, sa pamamagitan ng regalong lampara, ang pagtitipon sa isang bahay bilang hudyat ng isang pag-aalsa ng taumbayan.

Pareho nilang hinarap ang kanilang kamatayan at namatay sa tama ng bala. Noong Mayo 19, 1895, napatay si Marti habang nakikipaglaban sa mga pwersang Kastila sa Dos Rios kung saan pinangunahan niya ang paglusob. Hinarap naman ni Jose Rizal ang kanyang kamatayan sa Bagumbayan noong Disyembre 30, 1896.

Anupa't sina Jose Marti at Jose Rizal ay kinilala ng kani-kanilang kababayan. Marami silang pagkakapareho ngunit marami ring pagkakaiba.

Pareho silang ginawang simbolo ng pakikibaka sa kani-kanilang bansa. Kasama si Marti ng mga rebolusyonaryong Cubanong sina Heneral Maximo Gomez at Heneral Antonio Maceo sa pakikipaglaban upang mapalaya ang Cuba sa kamay ng mga Kastila. Upang madali namang magkakilanlanan ang mga Katipunero, bukod sa Gomburza'y ginamit nilang koda (password) ang Rizal. Subalit hindi naging lider ng rebolusyon si Rizal. Sa katunayan, itinakwil niya ang rebolusyon, lalo na ang kilusan nina Bonifacio at ng mga Pilipinong lumaban upang matamo ang kalayaan.

Si Jose Marti ay kinilalang pambansang bayani ng Cuba. Si Jose Rizal ay kinilalang pambansang bayani ng Pilipinas, ngunit maraming nagsasabing siya ay American-sponsored hero, dahil tinanggihan niyang maging pinuno ng rebolusyon para sa kalayaan ng bayan. Gayunman, hindi matatawaran ang tapang at kabayanihan ni Rizal sa ginawa niyang pagharap sa mga balang ipinutok sa kanya.

Narito ang ilang tula nina Jose Marti at Jose Rizal hinggil sa pagmamahal nila sa kanilang bansa, na aking isinalin sa wikang Filipino.


NABUHAY AKO BAGAMAT AKO'Y NAMATAY (Tula 26)
ni Jose Marti
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
13 pantig bawat taludtod

Nabuhay ako bagamat ako'y namatay
Na nagpapahayag ng mahusay kong tuklas
Sapagkat kagabi'y aking naging patunay
Pagmamahal ang pinakamagandang lunas.

Kapag tinimbang sa kurus, ang isang tao
Ay resolbadong mamatay para sa wasto
Gagawin niya ang lahat ng kabutihan
At uuwing pinaliguan ng liwanag.


PINAG-ISA TAYO NG CUBA
ni Jose Marti
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
14 pantig bawat taludtod

Pinag-isa tayo ng Cuba sa dayong lupa,
Banaag sa Cuba yaring awit ng pagsinta:
Cuba ang iyong puso, aking langit ang Cuba
Sa iyong aklat, ang Cuba ang aking salita.


AWIT NI MARIA CLARA
ni Jose Rizal
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
15 pantig bawat taludtod

Kaytamis ng mga oras sa bayang tinubuan,
kung saan magiliw yaong araw na kumikinang
Simoy yaong buhay na winawalis yaong parang
ang pagsinta’y magiliw, tahimik ay kamatayan.

Naglalaro sa mga labi'y mainit na halik
habang nakaharap sa aming ina kami'y gising
pinapangarap siyang yapusin ng mga bisig
mga mata'y ngumiti habang sila'y nakatitig

Kaytamis kung mamamatay sa bayang tinubuan,
kung saan magiliw yaong araw na kumikinang!
Simoy yaong kamatayan sa sinumang nilalang
na walang pag-ibig, walang ina, at walang bayan!

Pinaghalawan:

http://www.poemhunter.com/jose-rizal/
http://www.poemhunter.com/jose-marti/
http://allpoetry.com/
http://www.kirjasto.sci.fi/josemart.htm
http://www.translationdirectory.com/articles/article1670.php
Bagong Kasaysayan, Lathalain Blg. 6, p. 48

Martes, Agosto 5, 2014

Si Karl Marx, Makata

SI KARL MARX, MAKATA
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kilalang manunulat si Karl Marx, ngunit hindi bilang isang makata. Subalit marami siyang nalikhang tula noong kanyang kabataan. Nasa mahigit limampung tula ang kanyang nalikha. Nakahiligan niya noon ang pagtula. Katunayan, may koleksyon siya ng mga tulang alay niya sa kanyang ama, at may mga koleksyon din siya ng tula para kay Jenny von Westphalen na kanyang napangasawa.

Sa website na marxists.org, nakatala doon ang kanyang mga tula, sa ilalim ng pamagat na "Karl Marx's Early Literary Experiments; A Book of Verse (Ang Unang Eksperimento ni Karl Marx sa Panitikan: Isang Aklat ng mga Tula)" na nalathala ng Abril 27, 1837. Naglalaman ito ng mga tula at ilang sanaysay. Ito'y nakalathala rin sa Marx Engels Collected Works, Tomo 1, na unang inilathala sa Gesamtausgabe, Abt. 1, Hb. 2, 1929. Muli itong inilathala noong 1975 ng International Publishers. Inalay niya ang koleksyon niyang ito sa kaarawan ng kanyang pinakamamahal na ama. Mula sa orihinal na wikang Aleman, ang mga tula ni Marx ay isinalin sa wikang Ingles ni Clemens Dutt, at tinipa ni S. Ryan upang mailagay sa internet.

Bata pa lang siya’y nakahiligan na niya ang pagtula, na kinakailangan ng ibang uri ng kasanayan. At ang kasanayan niyang ito’y animo’y isang paghahanda sa malapanitikang hagod ng kanyang pagsulat sa kalaunan. Mahalagang talakay ito kung paano siya umunlad sa kanyang pagsusulat. Nariyan ang pagsulat niya at ng kanyang kaibigang si Friedrich Engels ng bantog na Manipesto ng Komunista na itinuturing ng marami na isa sa pinakamagandang manipestong naisulat sa kasaysayan ng daigdig. Ibig sabihin, iba ang pamamaraan at hagod ng pagkakasulat ng manipesto na nakahalina sa milyon-milyong tao sa mundo.

Mapapansing kayhahaba ng mga tula ni Karl Marx. At may kaalaman siya sa sukat at tugma. Kapansin-pansin ang istruktura ng kanyang mga tula, lalo na ang bilang ng saknong, ngunit hindi madaling mapansin ang tugma sa tula, dahil marahil nasa wikang Ingles at nahirapan ang tagasalin, na maaaring hindi makata, sa paghahanap ng angkop na salitang tutugma sa mga taludturan ng tula. Iba-iba rin ang sukat ng pantig bawat taludtod, dahil nga isinalin na sa Ingles.

Ang batayan lang natin para masipat na may alam sa tugma at sukat si Karl Marx ay ang bilang ng taludtod sa bawat saknong, na karaniwan ay apatan. Sa wikang Aleman marahil ay bilang na bilang niya ang pantig bawat taludtod at marahil ay may tugmaang ang padron ay maaaring aaaa, o kaya’y abab, o kaya’y abba, atbp.

Karaniwang ang istruktura ng kanyang mga tulang isinalin sa wikang Ingles ay binubuo ng apat na taludtod bawat saknong, at inaabot ng pitong saknong pataas ang mahahaba niyang tula. Nariyan, halimbawa, ang mga tulang "The Fiddler" at "Nocturnal Love" na may tigpipitong saknong. May tig-aanim na taludtod bawat saknong naman ang mga tulang "Creation (Nilalang)" na may anim na saknong, at ang maikling "Poetry (Tula)" ay may tatlong saknong lamang.

Pawang mga soneto naman ang kanyang inalay na tula kay Jenny. Ang soneto ay mga tulang may labing-apat na taludtod. At marami siyang tula kay Jenny na  iisa lang ang pamagat: “Kay Jenny”. Kaya iba’t ibang bersyon ng tulang ito ang ating mababasa.

Napakarami rin niyang ginawang ballad o naratibong tula na nilikha upang kantahin. Nariyan ang mga tulang The Magic Harp, Siren Song, The Little Old Man of the Water, The Madwoman, Flower King, Lucinda, Two Singers Accompanying Themselves on the Harp, Distraught, The Pale Maiden, The Fiddler, at The Abduction.

May nobela rin siya, na pinamagatang "Scorpion and Felix (Ang Alakdan at si Felix)". Tila nakita na rin niya ang hinaharap nang isulat niya ang tulang "The Man in the Moon (Ang Tao sa Buwan)". May dalawa rin siyang nilikhang dithyramb, o mga tulang inaawit ng may limampung katao. Ang dalawang dithyramb na ito'y pinamagatang "Night Thoughts (Mga Pagninilay sa Gabi)" at "Dream Vision (Pananaw sa Panaginip)".

Isa namang malalim na pagninilay ang sanaysay na sa gulang niyang labingpito ay kanyang isinulat – ang sanaysay na "Reflections of a young man on the choice of a profession", na inakda niya sa  pagitan ng Agosto 10 at 16, 1835.

Sa Mayo 5, 2018 ang ikalawangdaang (200) taon ng kanyang kaarawan. At magandang handog sa kanyang bisentenaryo ang paglalathalang muli ng kanyang mga tula. Sa araw na ito'y magandang mailathala ang salin ng kanyang mga tula sa wikang Filipino na ilulunsad bilang aklat. Inako ko na ang pagsasalin ng mga ito. Isang blog ang aking nilikha – ang http://mgatulanikarlmarx.blogspot.com/ – upang  dito tipunin ang salin ng mga tula ni Karl Marx sa wikang Filipino. Dito'y pinagsikapan kong isalin at ilapat sa tulang may tugma't sukat ang kanyang mga tula, bagamat may mga malayang taludturan din.

Namnamin natin ang ilang mahahalagang tula ni Karl Marx na nasa wikang Filipino, at ang tula kong alay sa kanya bilang pagpupugay sa kanyang pagiging makata.


ANG PAGGISING
ni Karl Marx, circa 1837
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

I
Pag nagkapatlang ang kumikislap mong mata
Nabibighani't nanginginig,
Tulad ng pagala-galang kwerdas ng musika
Na dinidibdib, na naiidlip,
Nakatali sa mga kudyapi,
Hanggang sa pamamagitan ng belo
Ng pinakabanal na gabi,
Pagkatapos mula sa itaas kuminang
Ang walang hanggang bituin
Nang buong pusong pagmamahal.

II

Nanginginig, napasubsob ka
Habang hinihingal
Natatanaw mo ang di matapos
Na walang hanggang daigdig
Sa itaas mo, sa ibaba mo,
Hindi matamo, walang katapusan,
Lumulutang sa sayaw - serye
Ng di mapakaling kawalang-hanggan;
Isang atomo, nahulog ka
Sa pamamagitan ng Uniberso.

III

Ang paggising mo’y
Walang katapusang pagbangon,
Ang pagbangon mo’y
Walang katapusang pagbagsak.

IV

Kapag ang nagsasayaw na apoy
Ng iyong kaluluwa'y sumalakay
Sa sarili nitong kailaliman,
Pabalik sa dibdib,
May lumilitaw na walang hanggang
Pinasisigla ng kaluluwa
Tinatanganan ng matamis – namamagang
Mahiwagang himig,
Ang lihim ng kaluluwa'y
Bumabangon mula sa kasamaang
Di nito maarok.

V

Ang pagkasubsob mo’y
Walang katapusang pagbangon.
Ang walang katapusan mong pagbangon
Ay may nanginginig na labi
Ang namula sa Aeterong
Nagliliyab, walang hanggang
Pagsintang halik ng ulo ng Bathala.


TULA
ni Karl Marx, circa 1837
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
15 pantig bawat taludtod

Apoy yaong mula kay Bathala’y minsang sumalin
Na sa akin ay dumaloy mula sa iyong dibdib
Naglalaban habang lumilipad sa papawirin
At akin silang inalagaan sa aking dibdib
Anyo mo’y pinakitang ala-Aeolus ang lahid
Inawat yaong liyab ng may pakpak na Pag-ibig.

May nakita akong kinang at narinig na tunog
Tinangay ng malayo pasulong ang mga langit
Bumulusok sa taas at sa ibaba’y lumubog
Lumulubog upang mas mataas itong sumirit
At, nang panloob na tunggali’y tuluyang madurog
Namalas ko ang dalamhati’t ligaya sa awit.

Namugad ng mahigpit sa mga anyong malumay
Ang diwa’y tinindig ng itinanikalang gaway
Mula sa akin ang mga larawan ay naglayag
Pataas dahil sa iyong pagsintang nagliliyab
Paa ng Pagsinta’y minsang pinalaya ng diwa
Na kuminang muli sa kalooban ng Naglalang.


KAY JENNY
ni Karl Marx, Nobyembre 1836
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
15 pantig bawat taludtod

Jenny! Walang biro, ikaw ay kinakailangan
Kung bakit ang awit kong "Kay Jenny"'y para sa iyo
Na sa iyo lang pulso ko'y kaybilis nang pumintig
Na mga awit ko lang sa iyo'y walang pag-asa
Na ikaw lang ang nagpapasigla ng puso nila
Na bawat pantig ng pangalan mo'y nagpahayag
Na maindayog mong pinahiram ang bawat nota
Na walang hiningang maligaw mula sa Diyosa?
Pagkat napakatamis dinggin ng iyong pangalan
At sa aki'y napakatindi ng indayog niyon
Napakabuo, tumataginting ang tunog niyon
Ang kapara'y masiglang diwa sa may kalayuan
Ang kapara'y ang saliw ng gintong kwerdas ng lira
Tulad ng ilang kagilagilalas na pag-iral


SI KARL MARX, MAKATA
ni Gregorio V. Bituin Jr.
15 pantig bawat taludtod

makata rin si Karl Marx, oo, makata rin siya
noong kanyang kabataan, pagtula'y hilig niya
may koleksyon ng tulang inalay sa kanyang ama
may tula rin kay Jenny na kanyang napangasawa

maindayog ang kanyang mga hikbi't talinghaga
ang nasasaloob niya'y matatanaw sa akda
sadyang may kaalaman siya sa sukat at tugma
na masisipat sa pagkaayos ng bawat tula

paglikha ng soneto'y tunay niyang kabisado
na karaniwang alay niya sa sintang totoo
may mga tulang inaawit ng limampung tao
may nobela ring marahil kinagiliwang todo

pagtula niya sapul magbinata'y paghahanda
upang kanyang panitik ay malinang sa pagkatha
ng mga sulating alay niya sa manggagawa
hanggang siya'y tanghaling tunay na henyo't dakila

Lunes, Agosto 4, 2014

Alexander Pushkin, ang makatang Ruso sa pusod ng Maynila

ALEXANDER PUSHKIN, ANG MAKATANG RUSO SA PUSOD NG MAYNILA
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Natsambahan ko lamang makunan ng litrato ang rebulto ni Alexander Pushkin sa Maynila. Si Pushkin ang pambansang makata ng Rusya na namatay sa isang duwelo sa baril.

Sa rebulto, makikitang si Pushkin ay nakatayo habang tangan sa kaliwang kamay ang isang tungkod. Ayon sa marker sa ibaba nito: "Alexander Pushkin (1799-1837), National Poet of Russia, Unveiled on 29 January 2010 to celebrate the friendship between the Filipino and Russian Peoples" at sa bandang itaas ng marker ay ang logo ng Lungsod ng Maynila.

Abril 27, 2014, araw ng Linggo, papunta ako noon sa Luneta para manood ng Concert at the Park. Mula Quiapo ay nilakad ko ang Sta. Cruz, McArthur Bridge, Liwasang Bonifacio, at pagkalampas ko ng Metropolitan Theater at terminal ng Park and Ride ay napansin ko ang kanyang rebulto.

Marami akong nakunang litrato nang araw na iyon - ang rebulto ni dating Manila Mayor Arsenio H. Lacson malapit sa simbahan ng Sta. Cruz, pati na ang malaking streamer na nakasulat ang paggunita sa ika-52 anibersaryo ng kamatayan ng dating Mayor; ang batong karatula (marker) hinggil sa Liwasang Bonifacio; ang rebulto ni Bonifacio na ang nasa ibaba ay marker sa wikang Filipino habang nasa likod ng rebulto ang marker sa wikang Ingles; at ang  rebulto't marker ni Leon Ma. Guerrero pagkalampas ng MET. Naka-upload sa blog na Buhay Manilenyo ang mga litratong ito.

Mga sampung metro mula sa rebulto ni Guerrero ay naroon ang rebulto ni Alexander Pushkin. Malapit na doon ang Universidad de Manila at ang Manila City Hall. Dadaanan muna ang Mehan Garden, kung saan naroon ang malaking rebulto ni Bonifacio at sa likod nito'y nakatitik ng malalaki ang Kartilya ng Katipunan. Ilang metro mula roon ay naroon naman ang rebulto ng Katipunerong si Gat Emilio Jacinto, rebolusyonaryo at makatang Pilipino.

Maaliwalas sa kinatitirikan ng rebulto ni Alexander Pushkin. Mapuno. Ang tanging ingay na karaniwang maririnig ay ang harurot ng mga dyip na papuntang Quiapo, at ang kwentuhan ng mga ilang nakatambay doon. May maliit na pwesto ang nagtitinda ng kung anu-ano, tulad ng tinapay, softdrinks, kendi at sigarilyo. Walang mauupuan kung sakaling magkaroon ng poetry reading dito. Kailangan ng payong sakali mang umulan.

Isa si Pushkin sa mga makata sa itinuturing na Gintong Panahon ng Panulaang Ruso. Isa rin siyang mandudula at nobelista. Ang kanyang mga sikat na akda ay ang Eugene Onegin, The Captain's Daughter, Boris Godunov, Ruslan, at Ludmila. Ang kanyang maybahay ay si Natalia Pushkina (1831–1837) at ang kanyang mga anak ay sina Maria, Alexander, Grigory, at Natalia. Nag-aral siya sa Tsarskoye Selo Lyceum.

Isinilang siya sa Moscow noong Hunyo 6, 1799 at namatay siya sa isang duwelo sa gulang na 37 noong Pebrero 10, 1837 sa Saint Petersburg sa Rusya. Hinggil sa kanyang pagkamatay sa duwelo, inilathala noong 1929 ng manunulat na Sobyet na si Leonid Grossman ang nobelang The d'Archiac Papers (Ang mga dokumento sa Archiac), kung saan ikinuwento nito ang pagkamatay ng makata mula sa pananaw ng isang kinatawan ng Pransyas, bilang isang kalahok at saksi sa nakamamatay na duwelong iyon. (Ang Archiac ay isang pamayanang Pranses sa rehiyon ng Poitou-Charentes sa timog-kanlurang Pransya.) Inilarawan sa aklat si Pushkin bilang isang biktima ng rehimen ng Tsar. Isinapelikula rin ang pagkamatay ni Pushkin sa palabas na Pushkin: The Last Duel (Pushkin: Ang Huling Duwelo) noong 2006. Ang direktor nito ay si Natalya Bondarchuk, at ang gumanap na Pushkin ay si Sergei Bezrukov.

Ayon sa Wikipedia, pangkaraniwan na ang duwelo sa mga prominenteng Rusong makata, manunulat, at pulitiko. Nakipagduwelo ng dalawampu't siyam (29) na beses ang makatang si Pushkin, na humamon sa maraming kilalang personalidad, bago siya napatay ni Georges d'Anthès sa isang duwelo noong 1837. Unti-unting nawala ang tradisyong duwelo sa Imperyong Rusya sa kalagitnaan ng ika-19 na siglo.

Ipinaliwanag naman sa History.com ang totoong pangyayari sa likod ng duwelo. Umano'y matinding selos ang pinag-ugatan ng duwelo sa panahong namamayagpag pa si Pushkin. Nililigawan umano ng Pranses na si George d’Anthès ang magandang asawa ni Pushkin na si Natalya sa Saint Petersburg na ikinagalit ni Pushkin. Upang matapos na ang tsismis at upang mawala ang poot ni Pushkin, pinakasalan ni d’Anthès ang kapatid ni Natalya na si Ekaterina noong Enero 10, 1837 (sa kalendaryong Julian). Wala pang isang buwan, Enero 27, nagduwelo ang magbayaw. Nasugatan sa braso si d’Anthès, habang may tama naman ng bala sa tiyan si Pushkin at namatay makalipas ang dalawang araw. (Ang kamatayan ni Pushkin na Enero 29, 1837 sa kalendaryong Julian ay Pebrero 10, 1837 sa kalendaryong Gregorian na ginamit sa Rusya mula 1918. Sa kalendaryong Julian, isinilang si Pushkin noong Mayo 26, 1799.)

Maraming mga lugar ang ipinangalan kay Alexander Pushkin bilang papuri at pagdakila sa kanya. Noong 1937, sentenaryo ng kanyang kamatayan, ang kanyang tinubuang bayan ng Tsarskoye Selo ay pinangalanang Pushkin. Maraming museyo sa Rusya ang ipinangalan sa kanya, dalawa sa Moscow, isa sa Saint Petersburg, at ang Mikhailovskoye Pushkin State Museum.

Ipinangalan din sa kanya ang maliit na planetang 2208 Pushkin, na nadiskubre noong 1977 ng astronomong Sobyet na si Nikolai Stepanovich Chernykh. Pati na ang isang malaking lubak (crater) sa planetang Mercury ay ipinangalan din sa kanya. Nariyan din ang malaking barkong MS Alexandr Pushkin, ikalawang barkong Ruso ng klaseng Ivan Franko (na itinuturing ding ang klaseng "makata" o "manunulat"). Ipinangalan din sa kanya ang istasyon ng tren sa Tashkent, na siyang kapital ng bansang Uzbekistan, pati na ang Burol Pushkin at Lawa ng Pushkin sa Ben Nevis Township, Distrito ng Cochrane, sa Hilagang-silangang Ontario, Canada. Pinangunahan naman ng United Nations noong 2010 at ipinagdiriwang tuwing Hunyo 6 taun-taon, kasabay ng kaarawan ni Pushkin, ang Russian Language Day (Araw ng Wikang Ruso).

Ayon sa http://www.philippines.mid.ru/, ang rebulto ni Pushkin sa pusod ng Maynila ay ibinigay sa Pilipinas bilang patunay ng pagkakaibigan ng bansang Rusya at Pilipinas, at isang hakbang sa pagkilala sa ika-35 anibersaryo ng ugnayang diplomatiko ng dalawang bansa. Ang lumikha ng rebulto ay ang manlililok na Rusong si Grigory Pototsky, na kasapi sa International Union of Artists na nasa ilalim ng UNESCO at lumahok na sa mahigit isandaang eksibisyon ng sining mula pa noong 1985. Inihandog ni Pototsky ang nililok niyang rebulto ni Pushkin sa bansa.

Sa Hunyo 6, 2019 ang kanyang ika-220 kaarawan, habang sa Pebrero 10, 2017 ang ika-180 anibersaryo ng kanyang kamatayan. Magandang sa alinman sa mga araw na iyon ay mailathala siyang muli. At balak kong mailathala ang kanyang mga tula na isinalin sa wikang Filipino. At dahil nasimulan ko na ang pagsasalin sa kanyang mga tula ay itutuloy-tuloy ko na ito, upang maging isa nang ganap na proyekto. May 114 na tula si Pushkin na matatagpuan sa website na Poetry Lovers Page. Sapat na ang mga ito para sa proyektong pagsasalin, na dapat matapos dalawa't kalahating taon mula ngayon, Disyembre 2016 para sa paglulunsad sa Pebrero 10, 2017, o kaya'y limang taon mula ngayon para sa paglulunsad sa Hunyo 6, 2019.

Bilang pagpupugay sa makatang Pushkin, isinalin ko sa wikang Filipino ang dalawang piling tula ni Pushkin at naghandog na rin ako ng maikling tula para sa kanya.


O, MUSA NG MAPULA'T MAINIT NA PAG-UYAM
tula ni Alexander Pushkin
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
14 pantig bawat taludtod

O, musa ng mapula't mainit na pag-uyam
Lumitaw ka sa agaran kong pambibighani
Di ko kailangan ang garalgal ng kudyapi
Latigo ni Juvenal ay ibigay sa akin!
Hindi sa mga tagasaling sukdol ang lamig,
O sa mga manggagayang payat at matapang,
Hindi sa mga tupang lumilikha ng tugma,
Kasabihang panata’y aking ipadadala!
Kapayapaan mo'y damhin, o, makata't sawi,
Ang mga aliping dungo sa pagkapahiya!
Ngunit kayong 'mabubuti', kayong palamara --
Hakbang pasulong!! Lahat ng bantay ng lapian
Ay hahatulan ko sa tulos ng kahihiyan,
At kung sakaling malimutan ko ang pangalan
Ng sinuman, mangyaring ako'y pakitulungan!
Kayraming mukha, mga mapuputla't magaspang
Kayraming noo, malalapad at tila tanso
Nakahanda silang tanggapin mula sa akin
Ang tatak, iyon nga kung mayroon ngang ganoon.

* Isinalin ni Yevgeny Bonver mula sa wikang Ruso tungo sa wikang Ingles, Disyembre, 1999


ANG MAKATA
tula ni Alexander Pushkin
malayang salin ni Gregorio V. Bituin Jr.
14 pantig bawat taludtod

Bagamat hindi pa humihiling si Apollo
Ng makata sa isang sagradong sakripisyo
Sa mundong batuhan ng putik ang mga gulo
Ubod sama't walang awa niyang binalasa
Yaong banal niyang kudyaping laging payapa;
Nahihimbing ang kanyang diwa, at nanlalata
Sa gitna'y mga nuno sa mundo ng higante
Siya, marahil, ang pinakapandak na nuno.

Ngunit nang ang salita ng atas ng bathala
Sa kanyang tainga'y makarating, at listong lagi
Nagsimula na – ang puso ng makatang taal –
Tulad ng pagsisimula ng agilang gising.
Malungkot siya sa makamundong saya, tamad,
Iwas sa mga bulungang laging naglipana,
Nasa paanan ng iniidolo ng lahat
Di iniyuyukod ang ulo niyang palalo
Tumatakbo siya – yaong ilap, bagsik, gitla,
Puno ng kaguluhan, puno ng kaingayan –
Sa iniwanang katubigan ng mga pampang,
Sa kakahuyan, naglipana’t huni’y kaylakas.

* Isinalin ni Yevgeny Bonver mula sa wikang Ruso tungo sa wikang Ingles, Nobyembre, 2003


ALEXANDER PUSHKIN, MAKATANG RUSO SA MAYNILA
ni Gregorio V. Bituin Jr.
14 pantig bawat taludtod

ang makatang si Pushkin, sa Maynila bumabâ
di ang anyong pisikal kundi kanyang gunitâ
bantayog ay naroon sapagkat ito'y tandâ
na Rusya't Pilipinas, magkaibigang bansâ

batikang manunulat si Alexander Pushkin
nobelistang maykatha nitong Eugene Onegin
Boris Godunov, Ruslan, tula't ibang sulatin
ay babasahing tiyak sa diwa nitong angkin

kinatha'y sari-sari, nagsabog ng liwanag
sa panitikan siya'y sadyang di matitinag
mga akdang may sinag tayong mababanaag
tula'y nagpapaningnging sa pagsintang kayrilag

nobelistang animo'y tandang kapag tumindig
ang mga katha'y punglong hindi matitigatig
ibang uring makatâ, di basta palulupig
ang tari'y pluma't baril na pawang magkasandig

dalawampu't siyam na duwelo'y nilabanan
di iyon balagtasan o anumang tulaan
nang baril na't di pluma ang kanyang tinanganan
punglo, di tula, yaong naghatid sa libingan

si Alexander Pushkin, pangunahing makatâ
sa Rusya'y itinuring na makatang pambansâ
sa daigdig, idolong dinarakilang sadyâ
wala ngang kamatayan ang ngalan niya't kathâ


Mga Pinaghalawan:

http://alexanderpushkin.com/content/view/16/39/
http://www.poemhunter.com/alexander-sergeyevich-pushkin/
http://en.wikipedia.org/wiki/Duelling_pistol
http://www.history.com/news/history-lists/8-legendary-duels
http://www.poetryloverspage.com/poets/pushkin/pushkin_ind.html
http://www.philippines.mid.ru/doc/Pushkin-in-Manila.htm
http://buhaymanilenyo.blogspot.com/