Pablo Neruda: Makata ng Daigdig, Sosyalista

PABLO NERUDA: MAKATA NG DAIGDIG, SOSYALISTA

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 20, Pebrero 2005, pahina 11

Isang pagpapaumanhin ang aking hinihingi. Dapat na ang artikulong ito'y nasulat noong 2004, kasabay ng ika-100 anibersaryo ng kapanganakan ng dakilang makatang si Pablo Neruda. Nalaman ko lang kasi ito nang aking mabili noong Disyembre 13, 2004 ang aklat na "Pablo Neruda: Mga Piling Tula". Ito'y koleksyon ng mga tula ni Neruda na isinalin sa wikang Pilipino ng mga kilalang makata sa bansa, tulad nina National Artist for Literature Virgilio S. Almario, a.k.a Rio Alma; Palanca awardees Roberto Añonuevo, Rebecca Añonuevo, Jerry Gracio, Vim Nadera (pawang aking mga guro sa palihan sa pagtula), at marami pang iba.

Ngunit sino nga ba ang bunying makatang ito? Si Pablo Neruda ang isa sa pinakapopular na makata ng ika-20 siglo. Isinilang siya bilang si Ricardo Reyes y Basoalto sa bansang Chile noong Hulyo 12, 1904. Ginamit niya ang pangalang Pablo Neruda nang magwagi sa isang timpalak pang-estudyante ang kanyang Cancio de la fiesta (labingpitong taon siya noon). Nalathala ang kanyang unang aklat sa edad na bente anyos.

Isa sa kanyang koleksyon ang Canto general (1950) na ayon kay Almario ay "isang koleksyong initunturing noon at ngayon na sadyang pinagbuhusan ng talino't pagod ni Neruda bilang isang makatang politikal, o mas angkop, bilang makatang Marxista at Komunista dahil ito ang kanyang unang koleksyon pagkaraang sumapi sa Partido Komunista ng Chile noong 1945."

Si Neruda ay nakisangkot sa pulitika dahil sa pagwasak ng mga Pasista sa bahay ng kanyang kaibigang si Rafael Alberti noong 1934, at pagpaslang sa kanyang kaibigang si Federico Garcia Lorca, kasabay ng gera sibil sa Espanya noong1936. Noong 1940, hinirang siyang konsul sa Mexico, at noong 1945 ay kumandidato siya't naging senador ng Chile, kung saan sa panahon ding ito siya sumapi sa Partido Komunista.

Natanggap ni Neruda noong 1953 ang Stalin Prize - ang pinakamataas na karangalang iginagawad ng pamahalaan ng Unyong Sobyet sa mga manunulat na may pulitikal na paninindigan. Pinarangalan siya ng Nobel Prize for Literature noong 1971. Namatay siya sanhi ng kanser noong Setyembre 23, 1973 sa Chile.

Ayon sa pahayagang Granma International, isang pahayagan sa Cuba, umaabot sa apatnapu't limang (45) aklat ng mga tula ang kanyang nalikha. May dalawampung (20) makata umano ang nagsama-sama sa kanyang katawan.

Sa pagdiriwang ng kanyang sentenaryo, maraming tula niya ang ipinaskel sa malalaking biilboards sa buong kontinente ng Latin Amerika. Maraming bookfairs ang inilunsad bilang pagpupugay sa kanya, at tinalakay ang kanyang buhay at nagawa sa mga libro, magasin, pelikula, at mga programa sa telebisyon at radyo, at nagkaroon din ng mga dramatic interpretation ng kanyang mga tula.

Kaming mga makatang Pilipino ay saludo sa mga nagawa ni Pablo Neruda sa larangan ng Panitikan, di lamang sa Chile, di lamang sa Latin Amerika, kundi sa daigdig.

SA DAKONG SILANGAN: Aktibismo sa Tulang Epiko ng Makatang Jose Corazon de Jesus

SA DAKONG SILANGAN: Aktibismo sa Tulang Epiko ng Makatang Jose Corazon de Jesus

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 20, Pebrero 2005, pahina 11

Sa matagal-tagal na panahong pananaliksik at pagbabasa ng aklat sa panitikan, nabasa ko ang isang tulang epikong mas matindi pa sa Ibong Adarna, at maaari ritong pumalit bilang pangunahing tulang epikong dapat mabasa ng mga estudyante sa high school. Ito ang Sa Dakong Silangan ni Jose Corazon de Jesus (na kilala ring Huseng Batute), kinikilalang hari ng balagtasan nuong kanyang kapanahunan. Ngunit ang epikong ito'y bihirang makita sa bilihan ng aklat o kaya'y masaliksik sa mga aklatan, di tulad ng Ibong Adarna ta taun-taon yata't nalalathala. Kung ating mapapansin, maraming mga mahahalagang sinulat ang ating mga kababayang makata't manunulat na magpahanggang ngayon ay tinatalakay sa high school. Dalawa rito ay tulang epiko habang ang dalawa naman ay ang mga sikat na nobela ni Jose Rizal.

Natatandaan ko pa noong ako'y nag-aaral ng high school, ang binabasa ng mga mag-aaral at tinatalakay sa unang taon ay ang Ibong Adarna ng isang di nagpakilalang makata (Pinagtyagaan kong hanapin sa mga aklatan kung sino ang may-akda ng Ibong Adarna, ngunit di ko ito natatagpuan); sa ikalawang taon ay Florante at Laura ni Gat Francisco Balagtas; sa ikatlong taon ay Noli Me Tangere ni Gat Jose Rizal; at sa ikaapat na taon ay El Filibusterismo na sinulat din ni Rizal. Nagtanung-tanong ako sa ilang kakilala kung ganito pa rin ba ngayon. Ang sabi ng isa'y oo. Maliban sa Ibong Adarna, pulitikal ang Noli Me Tangere, habang ang Florante at Laura naman ay isang alegorya ng kalagayan ng Pilipinas sa ilalim ng mananakop na dayuhan.

Ang Sa Dakong Silangan ay nalathalang kasama ng iba pang tula ni De Jesus sa aklat na Bayan Ko, na pawang koleksyon ng kanyang mga tulang pulitikal, mula pahina 118 hanggang 181. Hindi ito tulad ng Ibong Adarna at Florante at Laura na hiwalay na nakalathala bilang isang libro. Dagdag pa rito, mas mahaba ng kaunti ang Sa Dakong Silangan na may 443 saknong (1,772 taludtod) kaysa buong Florante na 427 saknong (1,708), kabilang na ang mismong Florante at Laura na may 399 saknong (1,596 taludtod), Kay Selya na may 22 saknong (88 taludtod), at Sa Babasa Nito na may 6 na saknong (24 taludtod). Mas mahaba naman ng halos apat na ulit ang Ibong Adarna na may 1,718 saknong (6,872 taludtod) kaysa Sa Dakong Silangan, na tumalakay sa "buhay na pinagdaanan ng Haring Pilipo at Reyna Malaya sa maalamat na mga Pulong Ginto". Tulad ng Florante at Laura, ang Sa Dakong Silangan ay binubuo rin ng labingdalawang pantig bawat taludtod, at may sesura o hati sa gitna o ikaanim na pantig.

Sa nilalaman, mas maganda ang Sa Dakong Silangan kaysa Ibong Adarna. Naganap ang mga tagpo sa panahon ng mga hari't reyna, tulad din ng Florante at Laura at Ibong Adarna. Makikita agad sa tulang pasalaysay na Sa Dakong Silangan ang pulitika nito, aktibismo at diwang mapagpalaya. Kung ang Ibong Adarna ay paghahanap sa mahiwagang ibon sa Bundok ng Tabor na ang awitin ay lunas sa haring maysakit, ang Sa Dakong Silangan naman ay paghahanap ng kalayaan ng bayan na kinakatawan ng nawawalang si Reyna Malaya. Kaya hindi dapat maitago at amagin na lang sa aklatan ang mahalagang tulang epikong ito. Dapat mabasa ng mga estudyante't kabataan ang Sa Dakong Silangan, mapag-aralan at mapag-isipan ang mensahe nito.

Sa mga mapag-aral at mapagmahal sa panitikang Pilipino, kung di pa ninyo nababasa ang Sa Dakong Silangan ng makatang Huseng Batute, basahin ninyo ito't pagnilayan. At kung maaari, magtulungan tayong gawin ang mga sumusunod: (a) Ikampanya natin sa Kagawaran ng Edukasyon na unahing pag-aralan ang Sa Dakong Silangan kaysa Ibong Adarna, o kaya'y palitan na ng Sa Dakong Silangan ang Ibong Adarna; (b) Kausapin ang mga kilalang guro at prinsipal ng paaralan upang ituro sa kanilang mga mag-aaral ang Sa Dakong Silangan; (c) Maghanap ng magsusuportang pinansyal sa pagsasalibro ng Sa Dakong Silangan para sa mga mag-aaral sa unang taon sa hayskul upang ito'y lumaganap; (d) Kung kinakailangan, ikampanya ito sa Kongreso na magkaroon ng panukalang batas na palitan na ng Sa Dakong Silangan ang Ibong Adarna sa mga paaralan.

Tunghayan natin ang ilan sa mga napili kong makamasang saknong ng Sa Dakong Silangan:

Saknong 270:

Nahan ka, bayan ko? - anang sawing Reyna

Kailan pa kaya kita makikita?

Ang kalayaan ko'y di mo makukuha

Kung hindi sa dugo at pakikibaka!

Saknong 271:

Sa pader na ito ay walang panaghoy

Na maaari pang langit ang tumugon;

Ang aliping bayan kapag di nagbangon

Lalong yuyurakan sa habang panahon!

Saknong 326:

Itong bayan pala kung api-apihan

Ay humahanap din ng sikat ng araw.

At ang lahi palang walang kalayaan,

Sa dulo ng tabak humahanap niyan.

Saknong 368:

Samantalang sila'y nagbabatian

Ang lahat ng kampon ay di magkamayaw,

Kaysa nga palang makita't mamasdan

Ang layang nawala at saka nakamtan!

Narito ang dalawang huling saknong ng Sa Dakong Silangan na siyang habilin ng makatang Jose Corazon de Jesus sa mga kabataan ngayon at sa mga susunod pang henerasyon:

Saknong 442:

Ikaw, kabataang tila nalilinlang

Ay magbalikwas ka sa kinahihigan,

Bayang walang laya'y huwag pabayaang

Ubusin ng mga anay na dayuhan.

Saknong 443:

Ang dakong silangang kinamulatan mo

Maulap ang langit at sakop ng dayo,

Kunin mo ang sulo ng bayani ninyo't

Siyang ipananglaw sa lahat ng dako.

Ang "Demokrasya" ng Burgesya ay Di Demokrasya ng Masa

ANG "DEMOKRASYA" NG BURGESYA AY DI DEMOKRASYA NG MASA

ni Greg Bituin Jr.

Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 11, Nobyembre 2003, pahina 7

Nabanggit ni Abraham Lincoln sa kanyang Gettysburg Speech noong Nobyembre 19, 1863, ang mga katagang "government OF the people, BY the people, FOR the people..." kung saan tinutuloy ito ng maraming iskolar bilang kahulugan ng demokrasya. Pero ang pagiging "government OF the people, BY the people, FOR the people" ba ng demokrasya ay nasusunod sa panahong ito?

Magandang konsepto ang demokrasya, at ang mga mayor na katangian nito ay tulad ng kalayaan ng bawat isa, pagkakapantay-pantay sa harap ng batas, pagboto, at makakuha ng edukasyon. Kasama rin dito ang pagtatamasa ng iba't ibang karapatan tulad ng karapatang magpahayag, mag-unyon, mag-aral, pumili ng bansang kukupkop sa isang tao, at marami pa. At karamihan ng karapatang ito'y nakasulat sa Universal Declaration of Human Rights, International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (ICESCR), at Bill of Rights ng Konstitusyon ng Pilipinas ng 1987.

Pero ang tanong, totoo bang umiiral ang demokrasya sa ating bansa, tulad ng depenisyon ng mga iskolar kung ano ang demokrasya? Nasa demokrasya raw tayo pagkat nakakaboto ang masa, gayong wala namang mapagpilian ang masa pagkat halos lahat ng mga kandidato ay mga elitista. Nasa demokrasya raw tayo pagkat may kalayaan daw tayo sa pagpapahayag, gayong ang pagrarali natin upang ipahayag ang ating mga karaingan ay hinahanapan pa ng permit, hinaharang, at minsa'y sinasaktan pa. Nasa demokrasya raw tayo pagkat may kalayaang mag-organisa, gayong ang mga nag-uunyon ay itinuturing na kaaway ng manedsment ng kumpanya. Nasa demokrasya raw tayo, pero marami tayong karapatang niyuyurakan ng mga burges na elitista't mga nasa kapangyarihan.

Kung merong demokrasya, bakit natutulog ang mga usapin ng manggagawa sa korte? Ang napapala ba natin sa demokrasya ay maging gutom ang masa? Ang napapala ba natin sa demokrasya ay maging api at mademolis ang kabahayan ng maralita at ng walang maayos na negosasyon sa kanila? Demokrasya ba kung sa proyektong pagpapaunlad ay hindi kasama ang masa? Demokrasya ba kaya namimili ng boto ang mga trapo? Ah, matagal nang binaboy ng mga elitista't kapitalista ang tunay na konsepto ng demokrasya. Pagkat ang ating mga nararanasang panggigipit nila sa ating mga karapatan, ay nagpapatotoo sa depinisyon ng mga elitista kung ano ang kahulugan sa kanila ng demokrasya: "government OFF the people, BUY the people, FOOL the people". Ibig sabihin, gobyernong hindi kasama ang masa, binibili ang masa, at patuloy na niloloko ang masa. Dahil iba ang demokrasya ng burgesya sa totoong demokrasyang dapat tamasahin ng masa.

Dahil dito, dapat lamang nating ipaglaban ang totoong demokrasya ayon sa tunay na kahulugan nito: "government OF the people, BY the people, FOR the people", pamahalaan ng mga tao, sa pamamagitan ng mga tao, para sa mga tao. At upang tunay na umiral ang demokrasyang ito, nararapat lamang kumilos ang masa, pagkat "Ang kapangyarihan ay nasa sambayanan. Dahil dito, karapatan ng sambayanan na labanan at ibagsak ang isang mapang-api, mapagsamantala, at bulok na rehimen sa paraang alinsunod sa mga prinsipyo ng makataong karapatan." - mula sa Artikulo 15 ng Deklarasyon ng Karapatang Pantao at Pansambayanan ng Pilipinas ng 1993.

Panitikan ng Rebolusyon, Rebolusyon sa Panitikan

PANITIKAN NG REBOLUSYON

REBOLUSYON SA PANITIKAN

ni Greg Bituin Jr.

Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 18, Nobyembre 2004, pahina 11

Ano nga ba ang saysay ng mga panitikan, tulad ng nobela, maikling kwento, sanaysay at tula, sa pagbabago ng lipunan? Sabi ng iba, pawang kathang-isip lamang ang mga nobela, maikling kwento, sanaysay at tula, kaya wala itong maitutulong at silbi sa pagbabago ng lipunan, lalo na sa rebolusyon. Totoo nga ba ito? Magsuri muna tayo bago tumalon sa kongklusyon.

Hindi dahil ito'y panitikan, ito'y kathang isip lamang. Ayon kay national artist Nick Joaquin sa kanyang sanaysay na Journalism versus Literature?, tapos na ang panahon na nagbabanggaan ang pamamahayag (dyornalismo) at panitikan (literatura), pagkat maaari namang magsagawa ng sulating dyornalista sa paraan ng malikhaing pagsusulat, at magsagawa ng malikhaing pagsusulat sa paraang dyornalista.

Ang pagkamalikhaing ito'y tumutukoy sa kung paani isusulat ng may-akda sa kaiga-igayang paraan ang mga nangyayari sa lipunan. Ibig sabihin, ang diin ay nasa anyo ng pagkakasulat, hindi sa kathang isip. Katunayan, maraming panitikan sa kasaysayan ang nagbukas ng isipan ng mamamayan sa mga pagbabagong kailangan ng lipunan. Noong panahong sinauna, ang panitikan ang isa sa pinaka-epektibong paraan ng pagkokomento sa lipunan at sa pagpoprotesta laban sa inhustisya.

Ginamit ng mga tao noon ang panitikan upang punahin ang mga maling kalakarang umiiral, tulad ng Mga Pabula (600-560 BC) ni Aesop, na bagamat gumamit ng mga hayop sa kanyang mga kwento, ay may mga aral na naibibigay ito. Nariyan din ang sanaysay na On The Republic (51 BC) ni Marcus Tullius Cicero na naging inspirasyon nina George Washington noong 1776 upang palayain ang Amerika sa kamay ng Britanya. Ang nobelang Uncle Tom's Cabin (1851-52) ni Harriet Beecher Stowe ay nakapagmulat sa mga mamamayang Amerikano laban sa kasamaan ng sistemang pang-aalipin. Namatay si Stowe noong 1896 na nakitang naalis na ang pag-aari ng alipin sa Amerika. Ang nobelang The Jungle (1906) ni Upton Sinclair ay nakatulong upang hilingin ng publiko sa gubyerno ang pag-inspeksyon sa mga pagkaing itinitinda sa mga palengke. Inilantad naman ng nobelang Grapes of Wrath (1939) ni John Steinbeck ang mga nangyaring kawalang katarungan at pang-aabuso sa mga migranteng manggagawa noong panahon ng Great Depression sa Amerika. Ang Grapes of Wrath ay nanalo ng National Book Award at ng Pulitzer Prize, at isinapelikula noong 1940. Ang nobelang To Kill a Mockingbird (1960) ni Harper Lee ay isa sa mga nagpaapoy ng damdamin ng masa, kaya't naorganisa't napalakas ang civil rights movement sa Amerika noong 1960s.

Sa ating bansa, nariyan ang mahabang tulang Florante at Laura ni Francisco Balagtas, na sinasabing isang alegorya hinggil sa kalagayan ng bansang Pilipinas sa ilalim ng mga Kastila. Katunayan, napapanahon ang maraming saknong sa Florante at Laura, tulad ng:

Sa loob at labas ng bayan kong sawi

Kaliliha'y siyang nangyayaring hari

Kagalinga't bait ay nalulugami

Ininis sa hukay ng dusa't pighati

(Pagnilayan ninyo ang saknong na ito, at alalahanin ang fiscal crisi ngayon, ang korupsyon sa gobyerno't militar, mga bagong buwis na pahirap na naman sa taumbayan, atbp.)

Iminulat naman ni Jose Rizal ang mata ng ating mga kababayan sa dalawang nobelang Noli Me Tangere (Marso 29, 1887) at El Filibusterismo (Marso 29, 1891) hinggil sa pang-aapi ng mga mananakop na Kastila. Dahil dito'y naitatag ang Katipunan noong Hulyo 7, 1892, apat na araw matapos itatag ni Rizal ang La Liga Filipina. Dahil sa mga nobelang ito, nagalit ang mga Kastila't paring Katoliko kay Rizal, kaya't ginawaran siya ng kamatayan noong Disyembre 30, 1896.

Kung paano at saan nagtapos ang El Filibusterismo ay doon naman nagsimula ang nobelang Mga Ibong Mandaragit ni national artist Amado V. Hernandez. Lumabas ang nobelang ito sa panahon ng Kano, na naglantad ng kabulukan ng pamahalaan sa ilalim ng pamamalakad ng mga Amerikano sa Pilipinas. Ang nobelang Luha ng Buwaya ni Hernandez ay nagmulat naman hinggil sa kalagayan ng mga maralita upang magkaisa at ipaglaban ang kanilang mga karapatan. Ang nobelang Banaag at Sikat (1906) ni Lope K. Santos ang itinuturing na unang nobelang proletaryo sa bansa at nakatulong sa pagmumulat ng mga manggagawa.

Ngunit sa ngayon, bihira na ang nalilikhang ganitong tipo ng babasahin. Kahit na sa Liwayway na sinasabing pangunahing lunsaran ng mga bagong manunulat ay hindi naglalathala ng panitikang humihiyaw ng pagbabago ng bulok na sistema.

Kaya ito ang bagong hamon sa mga bagong manunulat ngayon: Ang makalikha ng mga bagong panitikang gigising sa diwa ng mga inaapi at makumbinsi silang baguhin ang bulok na sistema ng lipunan, tulad o higit pa sa impact ng Noli at Fili. Dapat makalikha ng panitikan na ang diin ay sa papel ng uring manggagawa na uugit ng bagong kasaysayan.

Kaugnay nito, isang panimula ang inilunsad na Workers' Art Festival noong Oktubre 1, 2004, lalo na sa talakayan sa palihan ng panulaan. Isa itong hakbang upang ang mga nakatagong kakayahan sa pagsusulat ay malinang pa, lalo na kung ito'y tuluy-tuloy, at ang mga interesado ay palaging nag-uusap-usap sa layuning gamitin ang panitikan sa pagmumulat ng mamamayan laban sa kabulukan ng naghaharing kapitalistang sistema.

Kailangan ba ng permit para makapagpahayag?

KAILANGAN BA NG PERMIT PARA MAKAPAGPAHAYAG?

ni Greg Bituin Jr.

Nalathala sa pahayagang Obrero, Blg. 10, Oktubre 16-31, 2003, pahina 7

Ang pagpapahayag ng anumang saloobin, damdamin o opinyon ng isang tao ay karapatan ng bawat isa. Kalalabas pa lang nila sa tiyan ng kanilang ina ay tinatamasa na ng sinuman ang mga karapatang ito. Ayon sa Artikulo 3 (Bill of Rights), Seksyon 4 ng Saligang Batas ng Pilipinas ng 1987: "No law shall be passed abridging the freedom of speech, of expression, or of the press, or the right of the people peaceably to assemble and petition the Government for redress of grievances." Hindi dapat magpatibay ng batas na nagbabawas sa kalayaan sa pananalita, pagpapahayag, o ng pamamahayagan, o sa karapatan ng mga taongbayan na mapayapang magkatipon at magpetisyon sa pamahalaan upang ilahad ang kanilang mga karaingan.

Ang pagpapahayag tulad ng pagrarali o mobilisasyon ay ating karapatan pagkat ginagarantiyahan ito ng Konstitusyon. Isa pa ang pagrarali ang paraan ng karamihan upang maipaabot ang kanilang karaingan at mensahe sa mga kinauukulan, lalo na't ito'y nakakaapekto sa pang-araw-araw na pamumuhay. Sa rali ay naipapaabot natin ang ating pananaw at paninindigan hinggil sa mga nangyayari sa lipunan. Kahit na ang pago-OD (Operation Dikit), OP (Operation Pinta) ay bahagi ng pagpapahayag ng mamamayan. Hindi ba't ang MMDA Art ay hindi ipinagbabawal gayong pagpipinta rin ito sa pader?

Gayunpaman, nais ng ilang nasa kapangyarihan na sagkaan ang mga karapatang ito. Katunayan, ilang beses na nating narinig na kailangan daw ng permit kung magsasagawa ng rali o mobilisasyon. Ang pagrarali o mobilisasyon ay pagpapahayag ng maraming tao ng sabay-sabay. Pagkat maaaring hindi pansinin o kaya'y balewalain lamang ng kinauukulan ang reklamo ng isang tao. Tulad na lamang ng rali laban sa PPA (purchased power adjustment) noong isang taon. Kung isang tao lang ang aangal, papansinin kaya? Ngunit kung pagsasama-samahin ang mga taong aangal sa mga pahirap na patakaran, sa porma ng rali o mobilisasyon, tiyak na ito'y papansinin.

Isa pa, paano magagarantiyahan ng mga kukuha ng permit na mabibigyan nga sila nito, kung ang hihingan ng permit ay may kinikilingan? Bibigyan kaya ng permit ang mga nagrarali laban sa patakarang globalisasyon o kaya'y gyerang agresyon ng mga Kano? Marami ang natatakot sa rali dahil daw kailangan pa nito ng permit at pag walang permit ay di papayagang magrali, at maaaring hulihin at ikulong. Kinakailangan pa ba natin ng permit para makapagsalita? Kinakailangan pa ba natin ng permit para maipahayag natin ang ating saloobin? Kinakailangan pa ba natin ng permit para sabihin sa gobyernong ito na apektado ang mamamayan sa mga mali nilang patakaran? Kinakailangan pa ba nating kumuha ng permit para tamasahin natin ang mga karapatang ginagarantiyahan ng Konstitusyon? Sa madaling salita, ang permit ay paraan lamang nila upang busalan ang ating karapatang magpahayag.

"No law shall be passed," ibig sabihin, walang batas na dapat isagawa kung sasagka sa ating karapatang magpahayag. Kung ganoon, labag mismo sa Konstitusyon ang anumang paraan ng pagpigil sa ating karapatan.

Banaag at Sikat ni Lope K Santos, unang nobelang sosyalista sa Pilipinas

Banaag at Sikat ni Lope K Santos, unang nobelang sosyalista sa Pilipinas

ni Greg Bituin Jr.

Nabili ko rin sa wakas kanina (Hulyo 4) sa National Book Store sa Katipunan Avenue ang librong Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Mabuti na lamang at may pera ako.

Noong 2005 ko unang nalaman ang hinggil sa nasabing aklat nang talakayin ito ni Gng. Teresita Maceda sa kanyang librong “Mga Tinig Mula sa Ibaba”, at isinulat ko naman ito sa pahayagang Obrero noong 2006, nang mag-sentenaryo ang nobelang ito. Ayon kay Gng. Maceda sa kanyang aklat, ang Banaag at Sikat ni Lope K. Santos ang kauna-unahang nobelang sosyalista sa bansa na tumatalakay sa tunggalian ng uri sa pagitan ng puhunan at paggawa. Bagamat ang balangkas ng buong nobela ay pag-iibigan ng dalawang pares na magkakaibigan, napakaraming talakayan hinggil sa usaping panlipunan, puhunan at paggawa. Mula noon ay nagkainteres na akong magkaroon ng kopya nito. Naghanap ako ng kahit lumang kopya nito sa kahabaan ng book shops sa Recto Avenue sa Maynila, at sa iba’t iba ring bookstore, ngunit hindi ako nakakuha kahit man lamang punit-punit na o lumang kopya ng Banaag at Sikat. Ayon pa sa mga nakausap ko, out-of-stock ang Banaag at Sikat, at ito ang karaniwang sagot ng mga pinagtanungan ko. May isang kakilala rin akong publisher na may sariling koleksyon ng mga libro sa kanyang library sa bahay nila, ngunit wala ring kopya ng Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Lumipas ang 2007 ngunit hindi pa rin ako nakakuha ng kopya nito. Kahit sa pagsasaliksik ko sa filipiniana.net na naglathala sa internet ng 100 nobelang tagalog ay hindi kabilang doon ang Banaag at Sikat ni Lope K. Santos.

Nitong Abril, 2008, nanawagan ako sa ilang mga kaibigan kung meron silang librong Banaag at Sikat ni Lope K. Santos at nais ko itong hiramin upang ipa-xerox at upang mabasa ko naman ang kabuuang aklat. May dalawang nagsabi na nakahiram sila ng aklat sa library ng kanilang eskwelahan. Ang isa’y si Beverly Siy (aka Ate Bebang) na pinahiram ako ng libro nang magkita kami sa isang poetry workshop sa UP, at ang isa naman ay si Liberty Talastas, isang social worker. Hindi ko na nakita pa yung hawak na libro ni Liberty dahil napahiram na ako ni Bebang ng libro na hiniram din niya sa UST library. Ngunit pagkalipas ng isang linggo ay isinauli ko agad ito dahil yun ang usapan upang maisoli rin niya ito sa UST library. Hindi ko na napa-xerox ang buong libro dahil sa kakapusan ng salapi. Nang magkausap naman kaming muli ni Liberty ay naisoli na rin niya dahil isang linggo rin niya iyong hiniram. Ang tanging nagawa ko noong nasa akin pa ang aklat ay i-retype sa computer ang pambungad ng nasabing aklat, at tumatalakay sa nobela bilang Novela Socialista, at ito’y inilagay ko sa isang blog na makikita sa:

http://masongpapel.blogspot.com/2008/07/pambungad-sa-nobelang-banaag-at-sikat.html

Ang nasabi ko kay Bebang nang muli kaming magkita, dapat na mailathala muli ang aklat na Banaag at Sikat upang mabasa ng mga manggagawang Pilipino, at kulang-kulang tatlong buwan makalipas ay heto’t inilimbag na ng Anvil Publishing ang aklat na ito. Ngayong 2008 ang ikalimang paglilimbag nito. Una’y noong 1906, ikalawa’y 1959, ikatlo’t ikaapat ay 1988 at 1993.

Parang sinabi ni Bebang sa pabliser na i-publish agad itong Banaag at Sikat ni Lope K. Santos dahil ito’y klasiko na bilang natatanging nobelang Pilipino hinggil sa manggagawa, sosyalismo at lipunan. Gayunman, maraming salamat kay Bebang, na siya ring nahalal na pangulo ng LIRA (Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo), na isang kilalang poetry group sa buong bansa.

Nitong Hulyo, sa isang miting namin sa pahayagang Obrero, ipinakita sa akin ng aming editor-in-chief na nakabili na siya ng librong Banaag at Sikat ni Lope K. Santos. Sa tuwa ko’y binalak ko agad itong bilhin kinabukasan, ngunit isang araw pa ang lumipas bago ko ito nabili. Kung noong unang makahiram ako ng aklat ay hindi ko ito napa-xerox dahil sa kawalan ng salapi, ngayon ay nabili ko agad ang aklat sa pamamagitan ng huling allowance ko sa aking pinaglilingkurang organisasyon, huling allowance na dahil sa kakulangan na ng pondo ng organisasyon.

Ang Banaag at Sikat (1906) ni Lope K. Santos, itinuturing na unang nobelang sosyalista sa bansa at siya ring itinuturing na bibliya ng manggagawang Pilipino nuong kanyang kapanahunan, ay nagkakahalaga lamang ng P250.00. Ang isyung nabili ko ang siyang ikalimang paglilimbag ng aklat, habang ang nahiram kong libro noong Abril ay siyang ikalawang paglathala. Nakita ko ang pagbabago sa disenyo ng cover, at tila mas makapal ang nahiram ko, dahil na rin sa kapal ng papel na ginamit, mga isa’t kalahating dali (1 ½”), habang ang nabili ko ngayon ay isang dali (1 inch) lamang ang kapal. Umaabot ito ng 588 pahina.

Naghahanda na ako para mabasa ko ito ng buo sa isang tahimik na lugar, mga isang linggo marahil muna ako sa probinsya. Kaugnay nito, balak kong gumawa ng book review, at isang mahabang pagsusuri sa aklat na ito.

O, pano, mga kaibigan at kasama. Bili na rin kayo ng kopya nyo ng Banaag at Sikat ni Lope K. Santos, at mataman itong basahin. Hindi ito dapat mawala sa inyong sariling library. Ito’y isa na ring collectors item. Maraming salamat sa lahat.

- greg