Ang Makatang Andres Bonifacio

ANG MAKATANG ANDRES BONIFACIO
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Hindi mapasusubaling isa ring makata si Gat Andres Bonifacio. May anim siyang tula, kasama na ang dalawang taludtod na tulang Mi Abanico na isinulat niya sa wikang Kastila. Ang iba pa'y ang Tapunan ng Lingap, Ang mga Cazadores, Pag-ibig sa Tinubuang Bayan, Katapusang Hibik ng Filipinas, at ang Huling Paalam ni Dr. Jose Rizal.

Ang tulang Mi Abanico ay mula sa ulat ng isang E. Arsenio Manuel, na "diumano'y nilikha ni Bonifacio noong bata pa at nakakanta pa ng kapatid na si Espiridiona nang kapanayamin ni Manuel." Aba, di lang pala simpleng tula sa wikang Kastila ang nalikha ni Bonifacio kundi awit.

Ang tulang Tapunan ng Lingap ay panawagan ni Bonifacio sa mga kababayan na huwag matakot sa pakikibaka, at tapunan nawa sila ng paglingap ng Bathala, na kaiba sa Diyos ng mga mananakop. Kung pagbabatayan ang isinulat ni Bonifacio sa sanaysay na "Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog", hindi ang Diyos ng mga Kastila o ng Katolisismo ang hininingan niya ng paglingap kundi ang katutubong Bathala ng mga Pilipino bago pa dumating ang mga mananakop. Kanya ngang isinulat sa "Ang Dapat Mabatid..." sa ikatlong talata: "Iminulat tayo sa isang maling pagsampalataya at isinadlak sa lubak ng kasamaan ang kapurihan ng ating Bayan." Pumapatungkol ito sa mga Kastila, batay sa naunang dalawang talata.

Sa tulang Ang Mga Cazadores, inilarawan ni Bonifacio ang kalupitan ng mga kastila, na ginagamit ang awtoridad upang mang-umit ng manok at baka ng mga Pilipino, sinasaliksik ang mga kabahayan upang nakawan ng pilak at alahas, at panghahalay ng mga babae. Ayon nga sa ikalimang saknong, ikatlo't ikaapat na taludtod: "Walang nalalabi sa pag-aagawan ng mga Kastila kung matatagpuan."

Sa dalumat ni Bonifacio sa mahabang tulang Pag-ibig sa Tinubuang Bayan ay tunay na pagmamahal sa bayang tinubuan ang tunay na pag-ibig, Tila pag-alingawngaw din ito sa ikalawang hanay ng kanyang akdang may pamagat na "Katungkulang Gagawin ng mga Z.LL.B.": "2. Gunamgunamin sa sarili tuwina na ang matapat na pagsampalataya sa kanya ang ang pag-ibig sa lupang tinubuan sapagkat ito ang tunay na pag-ibig sa kapwa."

Ang Katapusang Hibik ng Filipinas ang ikatlo at huli sa tatlong animo'y magkakarugtong na tula ng tatlong makata. Ang una'y ang "Hibik ng Filipinas sa Ynang Espana" ni Hermenegildo Flores, ang ikalawa'y ang "Sagot ng Espanya sa Hibik ng Filipinas" ni Marcelo H. del Pilar, at ang ikatlo't pangwakas na tula'y ang "Katapusang Hibik ng Filipinas" ni Andres Bonifacio. Ang sinimulang tula ni Flores ay sinagot ni Del Pilar at sinagot din ni Bonifacio.

Ang Huling Paalam naman ang salin ni Bonifacio sa tulang Mi Ultimo Adios ni Rizal. Ito ang huling tula ni Rizal bago siya bitayin ng mga Kastila, at marahil ay ito rin ang huling tulang ginawa ni Bonifacio bago siya paslangin ng mga kababayan. Ang tula ni Rizal ay binubuo ng 14 na saknong na may limang taludtod bawat saknong, habang ang pagkakasalin ni Bonifacio sa Tagalog ay binubuo ng 28 saknong na ang bawat saknong ay may apat na taludtod. Ang isang saknong ni Rizal ay ginawang dalawang saknong ni Bonifacio.

Hinggil sa pagkakaayos ng tula o istruktura nito, mapapansing marunong si Bonifacio ng katutubong tugma't sukat, at ginamit niya ang palasak noong anyo ng pagtulang sinimulan ni Balagtas sa obra nitong Florante at Laura.

Maliban sa kanyang tula sa wikang Kastila, ang nasaliksik at natipong lima niyang tula ay sumusunod sa padron na labindalawang pantig bawat taludtod, bawat saknong ay may apat na taludtod, at pawang mahahaba ang kanyang mga tula, mula pitong saknong pataas.

Ang Tapunan ng Lingap ay may sampung saknong, Ang mga Cazadores ay may pitong saknong, Pag-ibig sa Tinubuang Bayan ay may 28 saknong, Katapusang Hibik ng Filipinas ay may 14 saknong, at Huling Paalam ni Dr. Jose Rizal, na salin ng Mi Ultimo Adios ay may 28 saknong.

Sa akdang Arte metrica del tagalog ni Jose Rizal, tinalakay niya ang sining ng tugma at sukat sa Tagalog. Ito'y isinalin sa wikang Filipino ng Jose Rizal Centennial Commission mula sa wikang Espanyol. Orihinal na isinulat ito ni Rizal sa wikang Aleman, at siya rin ang nagsalin sa Espanyol. Ang akdang ito'y binasa ni Rizal sa Sociedad Etnografica sa Berlin noong Abril 1887. Nalathala ito ng nasabing samahan nang taon ding yaon.

Natalakay na natin sa itaas ang sukat ng mga taludtod na ginamit ni Bonifacio sa lahat ng kanyang tulang nasa wikang Tagalog na pawang lalabindalawahing pantig bawat taludtod. Dagdag pa rito, bawat taludtod ay may impit o sesura sa gitna o ikaanim na pantig.

Tingnan natin ang kanyang mga tugmaan. Ayon kay Rizal, sa mga salitang nagtatapos sa patinig, magkatugma ang may impit at magkatugma rin ang walang impit. Kaya ang salitang "dugo" at "berdugo" ay hindi magkatugma, dahil ang "dugo" ay may impit habang wala naman ang "berdugo" kahit na pareho itong nagtatapos sa titik "o". Gayundin naman, hindi magkatugma ang "mata" at "dukha" at ang katugma ng "dukha" ay "dalita".

Sang-ayon pa kay Rizal, may dalawang uri ng tugmaan na nagtatapos sa katinig - ang katinig na malakas at ang katinig na mahina. Magkatugma ang mga katinig na malakas na nagtatapos sa b, d, g, k, p, s, at t. Kaya magkatugma ang salitang "loob" at "lubos", pati na ang "patid" at "hapis".

Magkakatugma naman ang mga katinig na mahina na nagtatapos sa l, m, n, ng, y, w, at wala namang nagtatapos sa titik na r at h.

Gayunman, sa isang pag-aaral sa LIRA (Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo), isang pambansang samahan ng mga makata sa wikang Filipino, ang titik na r ay kasama sa mga katinig na mahina. Halimbawa, "pader" at "dingding".

Suriin natin ang ilang saknong sa mga tula ni Bonifacio batay sa pagtalakay ni Rizal sa usapin ng tugmaang patinig sa tulang Tagalog.

"Aling pag-ibig pa ang hihit kaya
Sa pagkadalisay at pagkadakila
Gaya ng pag-ibig sa tinub'ang lupa?
Aling pag-ibig pa? Wala na nga, wala."

"At ating lisanin ang dating ugali
Na ikinasira ng taas ng uri,
Ang bayang Tagalog ay may asal dili
Ang puring nilupig ng bakang maputi."
- ikatlong saknong ng tulang "Tapunan ng Lingap"

"Matining na tunog ako sa dinig mo,
ilaw, mga kulay, masamyong pabango,
ang ugong at awit, paghibik sa iyo,
pag-asang dalisay ng pananalig ko!"
- ika-24na saknong ng tulang "Huling Paalam ni Dr. Jose Rizal"

Sa tugmaang katinig naman ay ang mga sumusunod:

"Walang isinuway kaming iyong anak,
Sa bagyong masasal ng salita't hirap,
Iisa ang puso nitong Filipinas
At ikaw ay di na Ina naming lahat."
- ikalawang saknong ng tulang "Katapusang Hibik ng Filipinas"

"Buong kabahayan ay sinasaliksik,
Pilak na makita sa bulsa ang silid;
Gayon ang alahas at piniling damit
Katulad ay sisiw sa limbas dinagit."
- ikatlong saknong ng tulang "Ang mga Cazadores"

"Tubig n'yang malinaw na anaki'y bubog,
Bukal sa batisang nagkalat sa bundok,
Malambot na huni ng matuling agos
Na nakaaaliw sa pusong may lungkot."
- ika-12 saknong ng tulang "Pag-ibig sa Tinubuang Bayan"

Ginamit din ni Bonifacio ang iisang katinig lamang sa tugmaan, tulad nito:

"Lahat ng makita nilang maggagatas
Agad haharangin, dada'nin sa bulas,
Tuloy lalaklakin ng mga dulingas
Anupa nga't wala nang pinalalampas."
- ikaanim na saknong ng tulang "Ang mga Cazadores"

Ang tamang paggamit mismo ni Bonifacio sa sukat at tugma, at kaalaman sa pagtutugma ng tulang katinig, ay patunay na sadyang alam ni Bonifacio ang tugma at sukat sa tulang Tagalog, at masasabi natin isa siyang ganap na makata.

Lima lamang ang tulang Tagalog ni Bonifacio yaong nasaliksik, nalathala, at natipon. Marahil, marami pa siyang naisulat na tula ngunit hindi na ito nalathala at natipon at nawala na lamang sa pagdaan ng panahon, ngunit naiwan naman ang mga tulang tunay na nakapagpapaalab sa damdamin ng sinumang taong nagnanais na makaalpas sa kamay ng mga mananakop. Mga tula itong tunay na lantay na gintong hindi kukupas sa pagdaan pa ng ilangdaang taon.

Mga pinaghalawan ng datos:
(1) Anim na tula ni Bonifacio, mula sa aklat na Panitikan ng Rebolusyon(g 1986) ni Virgilio S. Almario, mp. 137-150
(2) Ang Sining ng Tugma at Sulat sa Tagalog, ni Jose P. Rizal, mula sa aklat na Poetikang Tagalog, mp. 47-57

Ang Sosyalistang Awiting "Imagine" ni John Lennon

ANG SOSYALISTANG AWITING "IMAGINE" NI JOHN LENNON

Isinulat ni Greg Bituin Jr. para sa pahayagang OBRERO, Marso 2009 isyu, pahina 14

Nitong 2008 sa BMP Congress nang inawit ng makasaysayang grupong Teatro Pabrika ang makasaysayang awiting "Imagine" ni John Lennon. Kinikilalang isang sosyalistang awitin ang "Imagine".

Ang "Imagine" ay unang lumabas sa album ng Beatles na Imagine, at nailabas bilang single, noong 1971. Naging pangatlo sa US Billboard Charts at pang-anim sa United Kingdom. Ang "Imagine" ang itinuturing na lakang-akda o magnum opus ni Lennon.

Sa aklat na "Lennon in America" na sinulat ni Geoffrey Giuliano, ipinahayag ni Lennon na ang awitin ay "anti-religious, anti-nationalistic, anti-conventional, anti-capitalistic song, but because it's sugar-coated, it's accepted."

Ang mga titik o liriko ng "Imagine" ay sinulat ni Lennon dahil sa pag-asang magkaroon ng totoong daigdig na mapayapa. Ngunit ang bahagi nito'y isang inspirasyon mula sa mga tula ng kanyang asawang si Yoko Ono, bilang reaksyon sa kanyang kabataan sa Japan noong WWII.

Sa isang panayam ni David Sheff para sa magasing Playboy noong 1980, sinabi ni Lennon na ito'y hindi bagong mensahe - Give Peace a Chance (Bigyan ng Pagkakataon ang Kapayapaan). Sa "Imagine" tinatanong natin "pwede nyo bang isipin ang daigdig na walang bansa o relihiyon?" Parehong mensahe. At ito'y positibo."

Ayon kay Yoko Ono, ang liriko ng awitin ay "ito ang paniniwala ni John - na tayo'y iisang bansa, iisang mundo, iisang tao. Nais niyang ipahayag ang pananaw na ito." Dagdag pa, ang nilalaman ng "Imagine" ay inspirasyon para sa konsepto ng "Nutopia: The Country of Peace", na nilikha noong 1973. Isinama ni Lennon ang simbolikong "anthem" sa bansang ito sa kanyang album na Mind Games.

Noong 1999, kinilala ng BMI ang "Imagine" bilang isa sa nangungunang 100 awitin ng ika-20 siglo. Noong 2004, ang "Imagine" ang pangatlo sa listahan ng Rolling Stone ng 500 Greatest Songs of All Time. Ayon naman sa Recording Industry Association ng America, pang-30 naman ang kanta sa "365 Songs of the Century bearing the most historical significance". Binoto rin ang "Imagine" bilang "greatest song of all time" ng Nine Network's 20 to 1 countdown show sa Australia noong Setyembre 12, 2006. Kinilala ring una ang "Imagine" sa MAX (Channel) ng Australia 5000 song countdown patungo sa 2008 Beijing Olympics. Ang "Imagine" ang inawit ni Stevie Wonder sa closing ceremony ng 1996 Summer Olympics, Agosto 4, 1996. Sampung taon makalipas nito, inawit naman ni Peter Gabriel ang "Imagine" sa Opening Ceremonies ng 2006 Winter Olympics, Pebrero 10, 2006.

Noong Setyembre 21, 2001, inawit ni Neil Young ang "Imagine" para sa benefit telethon ng mga biktima ng teroristang atake sa Amerika. Halos 60 milyong katao ang nanood sa special show na ito sa US.

Noong 2002, pumangalawa lang ang "Imagine" sa botohan ng Guinness World Records bilang "favorite single of all time" ng Britanya. Natalo ito sa "Bohemian Rhapsody" ng grupong Queen.

Ang "Imagine" ang kinikilalang official song ng Amnesty International. Sa katunayan, may mga sikat na mang-aawit din na gumawa ng sarili nilang bersyon ng pag-awit ng Imagine, tulad nina Avril Lavigne, Jack Johnson, Willie Nelson at Me'Shell NdegéOcello para sa 2007 John Lennon tribute album, "Instant Karma: The Amnesty International Campaign to Save Darfur." Noong Enero 30, 2003, pumailanglang sa himpapawid ang kanta upang gisingin ang mga astronaut ng Space Shuttle Columbia sa kanilang nadisgrasyang misyon. Noong bisperas ng bagong taon para sa 2006, 2007, 2008, at 2009, ang "Imagine" ang pumapailanlang na awitin sa Times Square ilang minuto bago mag-alas-dose. Sa Liverpool airport na ipinangalan kay John Lennon, isang parirala mula sa kanta - "above us only sky" - ang nakapinta sa kisame ng terminal. Ang "Imagine" ay paulit-ulit ding inaawit sa bawat yugto ng Freethought Radio ng Freedom from Religion Foundation. Ang pamagat naman ng album na Vagrants on Parade ng grupong Port Coquitlam ska band, ay "Imagine: John Lennonism".

Ginamit na rin ang awitin sa kilusang kaliwa ng Iran, at ito'y nauugnay kay Mansoor Hekmat at sa kanyang grupong Worker-Communist Party of Iran (WPI), kung saan ang awiting ito'y inaawit ng WPI sa mga pulong, demonstrasyon at sa TV channel nito. Sa Iran, inaawit din ang "Imagine" sa mga protesta at sumisimbolo sa kilusang kaliwa lalo na sa WPI.

Ayon sa isang panayam kay Lennon, sinabi nitong ang "Imagine" ang "virtually the Communist Manifesto." Ngunit idinagdag ni Lennon: "even though I am not particularly a communist and I do not belong to any movement."

Ang awiting "Imagine" ni John Lennon ay isinalin ng inyong lingkod sa wikang Filipino, sa pamagat na "Pagninilay".

Pinaghalawan:
en.wikipedia.org/wiki/Imagine:_John_Lennon
www.songfacts.com/detail.php?id=1094
www.beatlesbible.com/.../john-lennon/songs/imagine
salinnigorio.blogspot.com/2009/05/pagninilay-ni-john-lennon.html

Ang Awiting "BABAE" ng Inang Laya

ANG AWITING “BABAE” NG INANG LAYA

ni Greg Bituin Jr.

Isa sa inaawit lagi ng Teatro Pabrika sa mga rali, lalo na pag Marso 8, Pandaigdigang Araw ng Kababaihan, ang awiting "Babae" ng grupong Inang Laya. Mapagmulat. At magaling ang pagkakahanay ng mga pangalan. Alam na alam nila ang kanilang tinutukoy. Ang mga babaeng mahihina sa awit ay tumutukoy sa mga inimbentong pangalan, habang ang mga babaeng palaban at may paninindigan ay batay naman sa mga totoong tao, mga babaeng nagsakripisyo para sa kalayaan ng bayan. Halina't suriin natin at damahin ang awiting "Babae".

Babae

Awit ng Inang Laya

Kayo ba ang mga Maria Clara

Mga Hule at mga Sisa

Na di marunong na lumaban?

Kaapiha’y bakit iniluluha?

Mga babae, kayo ba’y sadyang mahina?

Kayo ba ang mga Cinderella

Na lalake, ang tanging pag-asa?

Kayo nga ba ang mga Nena

Na katawan ay ibinebenta?

Mga babae, kayo ba’y sadyang pangkama?

Ang ating isip ay buksan

At lipuna’y pag-aralan,

Ang nahubog ninyong isipan

At tanggaping kayo’y mga libangan

Mga babae, ito nga ba’y kapalaran?

Bakit ba mayroong mga Gabriela

Mga Teresa at Tandang Sora

Na di umasa sa luha’t awa?

Sila’y nagsipaghawak ng sandata

Nakilaban, ang mithiin ay lumaya.

Bakit ba mayrong mga Lisa

Mga Liliosa at mga Lorena

Na di natakot makibaka

At ngayo’y marami nang kasama?

Mga babae, ang mithiin ay lumaya!

Pagtatanong ang padron ng awit. Tinatanong nila ang mga kababaihan kung kaninong mga sikat na babae sila maaaring ikumpara.

Kapansin-pansin na sa limang saknong ng awit, ang unang dalawang saknong ay pawang negatibo para sa kababaihan - di marunong lumaban, lumuluha, mahihina, lalaki ang tanging pag-asa, ibinebenta ang katawan, sadyang pangkama. Ngunit ang matingkad dito, ang mga kahinaang ito ng babae ay batay sa mga sikat ngunit imbentong pangalan. Ang unang saknong ay mula sa nobela ni Rizal, habang ang ikalawang saknong naman ay mula sa isang fairy tale at isang awit. Di kaya dapat iprotesta ng mga kababaihan ang mga nobela ni Rizal dahil inilalarawan sila dito bilang mahihinang nilalang?

Sa huling dalawang saknong, pawang totoong babae na sa kasaysayan ang nakahanay. Sa ikaapat na saknong ay mga bayani ng panahon ng pakikibaka sa mga Kastila, sina Gabriela Silang ng Ilocos, si Teresa Magbanua ng Iloilo, at si Melchora Aquino o Tandang Sora sa Maynila. Habang sa ikalimang saknong ay mga martir na babae sa panahon ng batas-militar, sina Lisa Balando, Liliosa Hilao at Lorena Barros.

Sa kabuuan, magaling sa propaganda ang nag-compose ng awit kung pagbabatayan ang mga pangalan ng mga babae. Ang kahinaan ng kababaihan ay mula sa mga babaeng inimbento habang ang kanilang kalakasan naman ay mula sa halimbawa ng mga totoong babae sa kasaysayan. Kaya kung "ang isip ay bubuksan, lipuna'y pag-aralan" tulad ng sinasabi sa ikatlong saknong, mahuhubog ang kanilang isipan na hindi ang mga popular na babae sa nobela ni Rizal ang halimbawa ng kababaihan, kundi ang mga bayaning babae sa kasaysayan.