Ang Pagkulo ng Poleteismo ni Mideo Cruz

ANG PAGKULO NG POLETEISMO NI MIDEO CRUZ

ni Greg Bituin Jr.

Naging napakakontrobersyal ng Poleteismo ni Mideo Cruz, isa sa mga entry sa “Kulo”, ang eksibisyon ng 32 artists na inilunsad sa Cultural Center of the Philippines (CCP) noong Hulyo 17 bilang bahagi ng pagdiriwang ng ika-150 kaarawan ni Gat Jose Rizal. Ang nasabing mga artists ay pawang nag-aral sa Unibersidad ng Santo Tomas (UST). Dahil sa protesta ng marami, ang exhibit ay tuluyan nang isinara noong Agosto 10, 2011, kasabay ng pagri-resign ni Karen Flores, head ng CCP Visual Arts division.

Ang Poleteismo ay nagkaroon na ng iba't ibang bersyon na nagsimula noong 2002 sa UP Vargas Museum, Ateneo de Manila at Kulay Diwa Galleries, ngunit hindi naman nagkaroon ng kontrobersya. At kinilala pa si Cruz dahil dito. Katunayan, nagkaroon pa siya ng mga awards, tulad ng Cultural Center of the Philippines' Thriteen Artists Award noong 2003, at Ateneo de Manila Art Awards noong 2006.

Ang sining ni Cruz ay collage ng iniidolo ng mga tao sa araw-araw, tulad ng larawan nina FPJ, Marilyn Monroe, Mickey Mouse at Jesus Christ. Pinamagatan niya itong Poleteismo upang ipakita na sa araw-araw, lagi tayong tumitingala sa sinumang idolo, upang kahit papaano'y maibsan munti man ang nararanasan nating hirap, dusa at problema. Kailangan natin ng may supernatural na kakampi kahit man lang sa ating mga guniguni.

Magkaiba ng tingin ang dalawang National Artist sa isyung ito. Ayon kay F. Sionil Jose, "I saw the pictures, which too many people object and I said this is not art. These pictures illustrate that the artist is immature and juvenile in his attempt to express his views. This artist is not all that good because we do it when we were kids, where you put a mustache in people… ano ba yan."

Ayon naman kay Bienvenido Lumbera, "Dapat natin igiit na ang artista ay hindi siyang magtatakda ng limitasyon sa kanyang paglikha ng sining. Bahala yung mga magmamasid, bahala yung mga manonood, bahala yung mga makikinig na siyang magpasya kung ano ang hindi dapat ginawa ng artista. Bilang manlilikha hindi niya dapat tanggapin na siya ang dapat magpapasya na ganito ang limit ng aking sasabihin. Pagkakataon ito upang ipakilala natin na tayo bilang mga artista ay may paninindigan tungkol sa tinatawag na freedom of expression."

Sipatin natin sa pamagat pa lang kung bakit Poleteismo. Ang poleteismo o polytheism (mula sa salitang Griyegong poly - marami, thei - diyos, ism - sistema) ay ang pagsamba sa maraming diyos o diyus-diyusan, o mga idolo. Ang ginawa ni Mideo Cruz ay blasphemy o di paggalang sa mga relihiyosong imahe, ayon sa marami. Pinupuna ni Mideo Cruz ang mismong Katolisismo.

Hindi na ba natin pwedeng kwestyunin din ang Simbahan, tulad ng di natin pwedeng kwestyunin sa aktwal ang pananaw ng paring nagsesermon sa aktwal na misa? Hindi ba’t pinatay si Rizal dahil sa paglaban niya sa mga prayle?

Maraming Katoliko ang nag-react sa pagkapatong ng isang bagay katabi ng imahen ni Kristo, pero nang mapatay ang maraming mga aktibista, at marami pa ring mga desaparecido na di pa makita hanggang ngayon, di ganito ang reaksyon ng mga taong nag-aakusa ng blasphemy sa ginawa ni Mideo.

Ngunit ayon kay Mideo Cruz sa isang panayam, "I was raised a Catholic. I grew up believing in Santa Claus like everyone else. But as you grow up, you gain more knowldege about the world you live in." Dagdag pa niya, "The realities in our society are the real blasphemy of our own image, the blasphemy of our sacred self."

Nang makita sa telebisyon ang Poleteismo, maraming nagprotesta, may nag-vandal pa dito at ayon sa balita'y may nagtangka pang ito’y sunugin dahil sa ipinakita umano nitong pambabastos sa mga imahen. Ngunit kung pakakasuriing mabuti, ang mga art ni Mideo Cruz ay mga collage lamang at hindi pa ito ang diyos. Sabi nga ng isang mapagmasid, bakit nila sinasamba ang isang kahoy o batong inukit, at iniiyakan pa nila ito gayong ito'y gawa ng tao?

Kahit nga sa Bibliya, sinasabi sa 2 Kings 19:18 "and have cast their gods into the fire, for they were not gods, but the work of men’s hands, wood and stone. Therefore they were destroyed." Winasak ang mga diyus-diyusan dahil hindi ito mga diyos, kundi mga gawa ng tao, mga kahoy at inukit sa bato, kaya ito'y winasak. Tulad din ng mga larawang ginamit ni Mideo, hindi ito mga totoong diyos, kundi gawa ng tao. Ang mga rebulto'y gawa ng tao, tulad ng rebulto ng mga santo, rebulto ni Rizal at Ninoy, na di dapat sinasamba. Gayundin naman, sino ang huhusga na ang inukit na kahoy o bato ay diyos na? Dahil magkakaiba rin ng pinagsimulan, karanasan, at paniniwala ang bawat tao, nagkakaiba rin sila ng paliwanag sa mga bagay-bagay. Gayunpaman, dapat maggalangan ng paniniwala. Igalang ang paniniwala sa relihiyon, at igalang din ang karapatang magpahayag. Bagamat sinasabi ng iba na ang karapatan sa pagpapahayag ay di absoluto, kundi dapat responsable tayo sa ating ipinahahayag, di dapat sagkaan ang karapatang ito. Tulad din ng pagkritik ng masa o mamamayan sa katiwalian sa gobyerno, ang pagkritik ni Jose Rizal sa mga prayleng tulad ng mga Padre Damaso, tulad ng pagkritik ng mga dyornalistang pinaslang, tulad ng pagpapahayag ng mga aktibistang hanggang ngayon ay di pa makita at naging desaparesido.

Bagamat kailangan nating respetuhin ang paniniwala ng bawat isa, ang karapatang magpahayag ay isang karapatang mas mataas pa sa tinatawag na blasphemy. Ayon sa European Centre for Law and Justice (ECLJ), sa pagtalakay nito sa General Comment No. 34 ng Article 19 ng International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR), the UN Human Rights Committee (UNHRC) “affirms the superiority of the right to free speech over the so-called right against blasphemy." Ayon pa sa dokumento, "Human Rights Stem from the Inherent Dignity of Human Beings and the Rights Articulated in Article 19 Are Meant to Protect Persons Not Ideologies." at "Restrictions on Freedom of Expression Based on Religious Laws are Incompatible with the Covenant and the Universal Declaration of Human Rights”.

Napakahalagang suriin natin ang dalawang panig. Dahil sinasabi ng mga Katoliko na ang sining ni Cruz ay imoral, masama sa moralidad ng lipunan. Ngunit ang tanong, sino ang nagtatakda ng moralidad? Magkakaiba ang mga konsepto ng tao ng masama at mabuti, ng hustisya at inhustisya, ng makatao at di-makatao, ng moral at imoral, at ito’y laging kumporme sa klase ng lipunang umiiral at kung sinong uri ang naghahari sa lipunan. Ang mga moralista bang umuupak kay Mideo ay nagsasalita na masama ang mga kapitalista dahil di binabayaran ng tamang halaga ang lakas-paggawa ng mga manggagawa? Sinasabi ba ng mga moralistang ito, tulad ng antas ng pagprotesta nila sa sining ni Mideo, na masama ang magdemolis ng bahay ng mga maralita, dahil mawawalan sila ng matutuluyan? Nagprotesta rin ba sila na masama ang child labor, ang pagkain ng pagpag ng mga dukha, ang pagkamkam ng mga panginoong maylupa sa mga lupa ng magsasaka, ang kasalutan ng kontraktwalisasyon na paglabag sa karapatan ng manggagawa, at marami pang iba. Para sa marami sa mga moralistang ito, dahil di naman nila kauri ang mga maralita, itsapwersa ang mga ito at di dapat bigyan ng pansin. Noong panahon ng mga henyong sina Plato at Aristotle, di nila sinabing masama ang maglatigo ng mga alipin dahil karaniwan lang ito. Sina George Washington at Thomas Jefferson ng mga ama ng demokrasya sa Amerika ay di pinalaya ang mga aliping Itim, kundi pawang kalahi lamang nila. Sa madaling sabi, ang moralidad ay nakabatay sa kung sino ang nagsasabi at kung ano ang antas na inabot ng lipunang umiiral.

Ang usapin ay di lamang hanggang blasphemy, kundi ang kalayaang magpahayag at paano ba natin tinitingnan ang kabuuan ng lipunan. Ginagarantyahan ng Konstitusyon ang karapatang magpahayag ng tulad ni Mideo Cruz, at di pwedeng basta na lamang tortyurin o sunugin ng buhay dahil kaiba ang paniniwala nila sa mga Obispo, tulad noong panahon ng Inkwisisyon.

Sabi nga ni Mideo Cruz, "I feel that some people are at least a century behind. I was surprised that some people would argue that their standard of beauty is taken from Thomas Aquinas or that their basis of contemporary aesthetics is from Luna and Hidaldo or even, more recently, from Amorsolo. I think people should behave in harmony with contemporary developments."

Nagbabago ang panahon at umuunlad din ang kamalayan ng tao, lalo na hinggil sa moralidad. Kung noon, ang moralidad ay ang mga sermon ng mga Padre Damaso, bistado na ito ngayon. Kung noon, sinasabing mapapalad ang mga naghihirap kaya ang mga tao'y di naghihimagsik laban sa pang-aapi, ngayon ay natututunan na ng mga taong lumaban at huwag magpaapi.

Umuunlad sa panahong ito kahit ang konsepto ng mismong moralidad. Darating ang panahon, idedeklara rin na ang pribadong pagmamay-ari ng mga kasangkapan sa produksyon ay imoral dahil ito ang ugat ng kahirapan, na ang pagkamal ng tubo ay imoral dahil di nababayaran ng tamang halaga ang lakas-paggawa ng mga manggagawa, na ang kapitalistang sistema ay imoral dahil nagluluwal ito ng maraming iskwater sa sariling bayan.