Makatang Pablo Neruda, namatay sa kanser o pinaslang?

MAKATANG PABLO NERUDA, NAMATAY SA KANSER O PINASLANG?
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Apatnapung taong singkad nang namayapa sa kanyang himlayan ang makatang si Pablo Neruda (Hulyo 12, 1904 - Setyembre 23, 1973), ngunit malaking kontrobersya hinggil sa pagkamatay niya ang yumanig sa mundo. Hindi raw namatay sa kanser si Pablo Neruda kundi siya raw ay nilason.

Kilalang makata si Pablo Neruda, hindi lamang sa kanyang bansa, kundi sa iba't ibang panig ng daigdig. Katunayan, mas nakilala ko siya nang ilathala sa ating bansa ang aklat na "Pablo Neruda, Mga Piling Tula" noong 2004. Isa itong proyekto ng pagsasalin ng mga makatang Filipino sa ating wika ng mga tula ni Neruda. Sina national artist Virgilio S. Almario at si UP Prof. Romulo P. Baquiran Jr. ang mga editor ng nasabing aklat.

Pablo Neruda ang sagisag-panulat ng Chilenong makatang si Neftali Ricardo Reyes Basoalto. Hinango umano niya ang sagisag-panulat niyang ito mula sa makatang Czech na si Jan Neruda. kasapi siya ng Partido Komunista ng Chile. Si Pablo Neruda ay nagawaran ng Lenin Peace Prize noong 1953 at nagkamit ng Nobel Prize for Literature noong 1971.

Kaya ang balitang pinalang si Neruda at hindi namatay sa kanser ay nakakabigla, lalo na sa mga umiidolo sa kanya bilang makata ng daigdig. Tinawag siyang "pinakadakilang makata ng ika-20 siglo sa anumang wika" ng namayapa nang nobelistang Colombianong si Gabriel Garcia Marquez.

Ayon kay Manuel Araya, na tsuper ni Neruda noon, pinaslang si Neruda. Inindyeksyunan umano ng lason ang makata habang nakaratay sa isang klinika. Ayon sa ilang ulat, isang misteryosong Mr. Price ang nag-indyeksyon, na sa ilang imbestigasyon ay sinasabing isang ahente ng CIA (Central Intelligence Agency).

Namatay si Neruda labindalawang araw matapos magtagumpay ang kudeta ni Heneral Augusto Pinochet, at mapatalsik ang sosyalistang pangulong si Salvador Allende. Ang makatang si Neruda ay isa sa matinding tumuligsa laban sa kudeta at kay Pinochet. Wala pang dalawang linggo ay namatay na ang makata. Plano pa naman umano niyang umalis ng bansa sa susunod na araw.

Dahil sa pagbubulgar na ito ni Araya, nagkainteres ang Partido Komunista ng Chile kaya't nanawagan ito ng muling pag-awtopsiya sa bangkay upang malaman ang totoo. May ikatlong partido umano ang sangkot, ayon kay Atty. Eduardo Contreras, abogado ng Partido Komunista ng Chile. Kaya nag-atas si Hukom Mario Carroza ng pagsusuri sa bangkay noong Pebrero 2013.

Gayunpaman, ayaw ng pinuno ng Pablo Neruda Foundation, na si Juan Agustin Figueroa, na muling hukayin ang bangkay upang suriin, dahil pagyurak umano ito sa alaala ng makata. Ang Pablo Neruda Foundation ay itinatag ng biyuda ni Pablo Neruda upang itaguyod at panatilihin ang pamana ng makata sa mga susunod na henerasyon.

Apatnapung taon nang naililibing ang makata, at sa haba ng panahong iyon ay tiyak na naagnas na ang kanyang bangkay. Kaya may agam-agam si Dr. Luis Ravanal na isang imbestigador mula sa Ombudsman ng Chile. Ayon sa kanya, "Napakabigat na salik ang panahon, dahil isang salik itong maaaring bumura sa ebidensya. Naaagnas ang laman, at sakali mang may gamiting lason sa pagkamatay ay maaaring wala na ring bakas."

Noong ika-8 ng Nobyembre 2013, matapos ang pitong buwan ng imbestigasyon ng 15-kataong bumubuo ng forensic team, ay inilabas nila ang resulta. Ayon kay Patricio Bustos, pinuno ng medical legal service ng Chile, walang anumang bakas ng kemikal o lason na maiuugnay sa pagkamatay ni Neruda.

Isang magaling na makata si Neruda na kinikilala sa daigdig, maging dito sa ating bansa. Dahil dito'y isinalin ko sa wikang Filipino ang dalawa niyang tula - ang Clenched Soul, na isang tula ng pag-ibig, at ang tulang Chant to Bolivar, na alay niya kay Simón Bolívar (1783 - 1830), isa sa mga magagaling na pinuno ng rebolusyon laban sa imperyo ng España, at nagsilbing inspirasyon ni Pangulong Hugo Chavez ng Venezuela at ng iba pang bansa sa Latino Amerika para sa rebolusyong Bolivariano. Kumatha na rin ako ng soneto hinggil sa kanyang pagkamatay.

KINUYOM NA DIWA
tula ni Pablo Neruda
salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

Kita’y nawala sa takipsilim
Ngayong gabi’y walang nakakita sa ating magkahawak-kamay
habang dumaratal sa mundo ang bughaw na magdamag.

Natanaw ko sa aking durungawan
ang pagdatal ng dilim sa kalapit lang na kabundukan.

Minsan ilang bahagi ng araw
ay sumusunog na tila barya sa aking kamay.

Dumadalaw ka sa gunita ng kuyom kong diwa
sa kalungkutan kong naaarok mo.

Nasaan ka ng mga panahong yaon?
Sino pa ang naroroon?
Anong ipinahahayag?
Bakit biglang dumatal sa akin ang kabuuan ng paggiliw
kung kailan ako malungkot at ramdam kong napakalayo mo?

Lumagpak ang aklat na laging pinid sa takipsilim
at ang bughaw na pangginaw ay nakatiklop
tulad ng nasaktang aso sa aking paanan.

Lagi, lagi kang lumilisan sa mga gabi
patungo sa takipsilim ng napapawing bantayog.

AWIT KAY BOLIVAR
tula ni Pablo Neruda
salin ni Gregorio V. Bituin Jr.

Ama Namin, sumasalangit ka,
sa tubig, sa hangin
sa lahat ng aming tahimik at malawak na agwat
lahat ay nagtataglay ng iyong ngalan,
Ama sa aming tahanan:
ang ngalan mo'y nagpapatamis sa tubó
ang lata ni Bolivar ay may ningning ni Bolivar
lumilipad ang ibong Bolivar sa ibabaw ng bulkang Bolivar
ang patatas, ang salitre, ang mga aninong natatangi,
ang mga batis, ang mga ugat ng batong siklaban
ang lahat ay nagmula sa iyong pinuksang buhay
pamana mo ang mga ilog, kapatagan, batingaw sa moog
pamana mo ang aming kinakain sa araw-araw, O, Ama.

SA IYONG KAMATAYAN, KA PABLO NERUDA
tula ni Gregorio V. Bituin Jr.
15 pantig bawat taludtod

ilang araw matapos ang kudeta ni Pinochet
noong ikaw ay pumanaw sa panahon ng lupit
ikaw ba'y talagang namatay sa kanser mong sakit?
o kaaway mo'y pinaslang ka sa matinding galit?

apatnapung taon nang ikaw sa mundo'y lumisan
nang binulgar ng tsuper mo ang nangyaring pagpaslang
kaylaki ng iyong pamanang sa mundo'y iniwan
kaya pagpaslang sa iyo'y walang kapatawaran

nakabibigla, ito nga'y malaking kontrobersya
hanggang hinukay ang iyong labi, inawtopsiya
anang pamahalaan, di ka pinaslang, Neruda
labi'y walang bakas ng lason, ayon sa kanila

mabuhay ka at ang iyong pamana sa daigdig
tula mo'y patuloy na babasahin, maririnig

Mga pinaghalawan: 
1. Poet's story becomes a murder mystery: Chile exhumes Pablo Neruda's remains http://edition.cnn.com/2013/04/08/world/americas/chile-neruda-investigation/
2. Pablo Neruda May Have Been Killed By a CIA Double Agent http://fusion.net/justice/story/pablo-neruda-killed-cia-double-agent-22544
3. 40 Years On, No Foul Play Found in Chilean Poet’s Death http://www.nytimes.com/2013/11/09/world/americas/chilean-poet-pablo-neruda-death.html?_r20
4. Pablo Neruda Died From Cancer, Not Poison: Chilean Officials http://www.ibtimes.com/pablo-neruda-died-cancer-not-poison-chilean-officials-1463028
5. Pablo Neruda http://en.wikipedia.org/wiki/Pablo_Neruda
6. Pablo Neruda : The Poetry Foundation www.poetryfoundation.org/bio/pablo-neruda
7. Pablo Neruda poems 'of extraordinary quality' discovered http://www.theguardian.com/books/2014/jun/19/pablo-neruda-poems-20-unseen
8. Poems of Pablo Neruda http://www.poemhunter.com/pablo-neruda/poems/

Ang salitang "maralitang lungsod" sa KPML

ANG SALITANG "MARALITANG LUNGSOD" SA KPML

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Mali daw ang salitang "maralitang lungsod", sabi ng isang kakilala. Syntax error daw ito. Pinupuna niya ang pangalan ng KPML, o Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod, o sa Ingles ay Congress of Unity of the Urban Poor, na kadalasang nababasa nila sa mga polyeto, pahayag, press statements, at press releases. Ito ang orihinal na pangalan ng KPML na makikita sa mga lumang dokumento nito. Ngunit minsan ay pinaghihiwalay pa namin ang salitang "maralitang lungsod" upang maging Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralita ng Lungsod, dahil hindi pa ito maipaliwanag noon ng maayos. Kailangang magsaliksik, kailangang maghanap ng angkop na paliwanag. Mali nga ba ang nagpasimula ng KPML sa kanilang inaprubahang pangalan nang itatag ito noong 1986?

Ayon sa aking kakilala, pag sinabing "maralitang lungsod", ito'y hindi tumutukoy sa tao, kundi sa uri ng lungsod. Sa ibang salita, ang "maralitang lungsod" ay katumbas ng salitang "mahirap na lungsod". Sa kanya, ang salitang "lungsod" ang pangngalan (noun) at ang salitang "maralita" ay pang-uri (adjective) na naglalarawan lamang sa lungsod. Kaya ang tama raw na salita ay "maralitang tagalungsod". Tagalungsod na walang gitling (-), na siyang tamang gamit, at hindi taga-lungsod. [Ginagamitan lang ng gitling ang "taga" pagkasunod ng pangngalang pantangi (proper noun), tulad ng pangalan ng lugar, halimbawa, taga-Maynila, taga-Antipolo, at hindi sa mga pangngalang pambalana (common noun), tulad ng tagalaba, tagaluto, tagapunas, tagabundok, taganayon, tagalungsod.] Ibig pa niyang sabihin, ang tamang salin sa wikang Filipino ng salitang "urban poor" ay "maralitang tagalungsod".

Ito marahil ang dahilan kung bakit maraming hindi taga-KPML ang isinusulat ito na Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Tagalungsod. KPMT ito, at hindi KPML. Ang iba naman, para lumapat lang sa KPML ay isinusulat itong Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang taga-Lungsod. Parehong mali. Hindi na sila nag-abala pang magtanong pa o magsaliksik. Mahilig sila sa akala.

Gayunman, kung sasang-ayunan natin ang aking kakilala na mali ang salitang "maralitang lungsod", mali na rin ang mga salitang "manggagawang bukid", "dalagang bukid", "taong bundok", "taong gubat" at "batang lansangan". Gayon din ang mga salitang "paruparong bukid", "pusang bundok" at "asong kalye".

Mali nga ba ang "maralitang lungsod"? Suriin natin.

Ang salitang "maralitang lungsod" ay binubuo ng dalawang salita. Ang una ay tungkol sa tao, at ang ikalawa ay tungkol sa lugar. Ang una'y pangngalan, at ang ikalawa’y pang-uri, na salungat sa pagtingin ng aking kakilala. Tulad din ng mga salitang "manggagawang bukid", "dalagang bukid", "taong bundok", "taong gubat", "batang lansangan", "paruparong bukid", "pusang bundok" at "asong kalye", ang una'y pangngalan, at ang ikalawa’y pang-uri.

Ang maralita ay tao, na singkahulugan din ng salitang "mahirap". Ang mahirap ay maaaring tao o kalagayan. Mahirap ako, at mahirap ang buhay ko. Gayundin ang maralita. Nagdaralita ang maralita. Depende sa pagkakagamit.

Kung ang tama ay "maralitang tagalungsod", dapat ang "manggagawang bukid" ay "manggagawang tagabukid", ang "dalagang bukid" ay "dalagang tagabukid", ang "taong bundok" ay "taong tagabundok", ang "taong gubat" ay "taong tagagubat", ang "batang lansangan" ay "batang tagalansangan". Gayon din ang mga salitang "paruparong bukid" na dapat ay "paruparong tagabukid", "pusang bundok" na dapat ay "pusang tagabundok", at "asong kalye" na dapat ay "asong tagakalye".

At kung mangyayari ito, mababago na ang sadyang kahulugan ng mga nasabing salita. Ang manggagawang bukid ay mga trabahador sa bukid, na maaring hindi naman tagaroon, habang ang manggagawang tagabukid ay manggagawang doon na sa bukid nakatira. Ang dalagang bukid ay karaniwang tumutukoy sa magandang dalagang mahinhin at hindi makabasag pinggan, lalo na't sa lalawigan lumaki, na siya ring tinutukoy ng batikang manunulat na si Jun Cruz Reyes sa kanyang aklat-nobelang "Ang Huling Dalagang Bukid". Ang dalagang tagabukid ay tumutukoy lamang sa dalagang tagaroon sa bukid at hindi dahil sa kanyang kagandahan at kahinhinan. Iba naman ang isdang pinangalanang dalagangbukid na magkadikit ang dalawang salita.

Ang taong bundok ay tumutukoy sa mga maiilap na katutubong marahil ay nakabahag pa at may hawak na pana at sibat, at hindi simpleng tumutukoy lamang sa taong nakatira sa bundok. Ang mga rebelde ay nakatira sa bundok ngunit hindi naman sila tinatawag na taong bundok. Si Tarzan o ang katutubong si Og at si Barok ay taong gubat, at si Ka Berting ay taong tagagubat dahil doon na siya nakatira sa maliit niyang tahanan sa gubat. Bukod pa roon, hindi mo na gagamitin ang mga salitang "taong tagabundok" o "taong tagagubat", kundi simpleng "tagabundok" o "tagagubat", dahil tumutukoy na ito sa tao.

Ang batang lansangan ay tumutukoy sa mga batang gala, na kadalasan ay perwisyo sa komunidad, na maaaring nakatira sa isang barungbarong, at umuuwi lamang sa gabi, habang pag sinabing batang tagalansangan, ito'y tumutukoy sa batang nakatira sa lansangan. Dagdag pa, mali ang salitang "tagalansangan" dahil hindi naman tirahan ang lansangan.

May popular na katutubong awiting "Paruparong Bukid", na mahihirapan nang palitan ng "Paruparong Tagabukid" dahil klasiko na ang awiting ito. Bukod pa roon, bagamat nakikita ang paruparo sa bukid, hindi naman natin sinasabing ito'y tagabukid, dahil kadalasang tumutukoy lamang ang salitang "tagabukid" sa tao.

Ang "pusang bundok" ay tumutukoy sa mga maiilap na uri ng pusa na kadalasang matatagpuan lamang sa bundok, tulad ng musang at alamid, na kaiba sa mga pusang nakikita sa karaniwang bahay, habang ang pusang tagabundok naman ay maaaring tumutukoy sa mga karaniwang pusa sa bahay na nakatira sa isang bahay sa bundok.

Ang "asong kalye" ay tumutukoy sa asong gala at walang nag-aalaga, kaya palaboy-laboy sa kalsada, at ang asong tagakalye naman ay tumutukoy sa asong nakatira sa kalye. Gayunpaman, mali ang salitang "tagakalye", dahil hindi naman tirahan ang kalye. Sa lungsod ay nakapagtatayo ng bahay, ganoon din sa bukid, bundok, at gubat. Ngunit hindi naglalagay ng bahay sa lansangan o kalye kaya hindi ginagamit ang mga salitang tagalansangan at tagakalye, kahit sa mga dukhang nakatira pa sa kariton.

Ang "maralitang lungsod" ay tumutukoy sa mga maralitang hindi naman talaga tagalunsod, kundi mula sa pinanggalingang probinsya na kaya nagpunta ng lungsod ay dahil sa kahirapan ng buhay nila sa probinsya. Sa lungsod na nakipagsapalaran upang matamo ang kanilang pangarap na ginhawa. Nagkataon lamang na naroon na sila napatira sa lungsod, kaya tinawag na tagalungsod, na sa mas popular ay maralitang lungsod.

Ang mga salitang "maralitang lungsod", "manggagawang bukid", "dalagang bukid", "taong bundok", "taong gubat", "batang lansangan", "paruparong bukid", "pusang bundok", "asong kalye" at kapareho nito ay palasak na sa ating kamalayan bilang Pilipino, at nakaukit na sa ating kultura, pati na sa ating mga aklat at nakasulat na panitikan. Kaya nga palasak itong ginagamit ng mga Pilipino sa pang-araw-araw na buhay.

Umuunlad din ang mga salita, ngunit ang mahalaga’y nauunawaan natin kung paano ito ginagamit ng mga panahong iyon, na angkop pa rin at nagagamit pa natin sa ngayon. Tulad ng mga salita sa panahon nina Balagtas, ng Katipunan, panahon ng pananakop ng mga Kastila, Amerikano at Hapon, panahon ng batas-militar, hanggang sa kasalukuyan.

Mali nga ba ang salitang "maralitang lungsod"? Hindi. Tulad din ng hindi mali ang mga salitang "manggagawang bukid", "dalagang bukid", "taong bundok", "taong gubat", "batang lansangan", "paruparong bukid", "pusang bundok" at "asong kalye". Hindi rin naman mali ang salitang "maralitang tagalungsod" dahil may mga maralita naman talagang nakatira na sa lungsod. Kaya depende sa gamit. Parehong tama at magagamit ang "maralitang lungsod" at "maralitang tagalungsod". May sariling syntax na kaiba sa Ingles ang wikang Filipino, at tila nagagamit ng aking kakilala ay ang gramatikong Ingles, at hindi ang balarilang Filipino sa pagsasabi niyang syntax error ang "maralitang lungsod". Kung alam lang sana niya ang balarilang Filipino ay mauunawaan niya kung bakit may salitang "maralitang lungsod".

Kaya hindi mali ang mga tagapagtatag ng KPML noong Disyembre 18, 1985, nang aprubahan nila ang pangalang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod. At dahil walang mali sa salitang "maralitang lungsod", hindi rin mali kung patuloy nating ginagamit ang orihinal na pangalan ng KPML, kung saan tayo nakilala. Kung sakali man, ang ilulunsad na Kongreso ng KPML pa rin ang magbabago nito, bagamat nakilala na ang KPML sa orihinal nitong pangalan, at siyang ginagamit pa rin natin sa mga polyeto, at iba pang babasahin.

Ang tula bilang tungkuling pulitikal

ANG TULA BILANG TUNGKULING PULITIKAL

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Hindi ko personal iyon, pagkat ang mga iyon ang inangkin kong gawaing pulitikal. Nakikita lang nilang personal na krusada iyon pagkat ang gamit ko'y tula. Ngunit hindi ako tumutula para sa aking sarili. Ang mga tulang iyon ay bahagi ng gawaing pagmumulat, mga gawaing pulitikal, mga tulang pulitikal.

Iyon ang kanilang bintang, akusasyon o puna, o marahil ay laging nakikita sa akin. Na ang pagtula ko'y personal na krusada ko lamang, na para bang hindi ito isang pulitikal na tungkulin.

Oo't may mga personal akong tula, na pumapaksa sa pag-ibig, ngunit ang mayorya'y pulitikal, na pumapaksa sa lipunan, karukhaan, pakikibaka, kababaihan, rebolusyon, dukha, uring manggagawa, bulok na sistema, at pagnanasang pagbabago.

Ang anyo lamang marahil ang personal, dahil mas minarapat kong daanin sa pagtula ang mga komento sa iba't ibang isyung panlipunan, pati na paniniwala, prinsipyo't ideyolohiyang aking tinanganan. Na karaniwan ang tula'y nasa anyong tugma at sukat, na para sa iba'y mahirap gawin kaya nagkakasya na lang sila sa malayang taludturan (verso libre sa wikang Kastila o free verse sa wikang Ingles).

Ang anyo marahil ang personal pagkat iyon ang aking piniling gamitin. Ngunit ang nilalaman ay pulitikal pagkat nais kong ibahagi ang mga komento't puna ko sa kalakarang panlipunan, pati na ang kaakibat na prinsipyo't diwang nais kong yakapin din ng mga naghahangad ng pagbabago.

Ang nakikita'y anyo at hindi ang nilalaman. Ngunit kung babasahin lamang nila iyon, hindi ang anyo ang tatatak sa kanilang diwa kundi kung ano ang ipinahayag sa tula. Kumbaga sa tinapay na maganda ang pagkabalot, mananamnam lamang ito kung masarap o mapakla pag ito na'y kinain. Tulad din ng tulang di dapat tingnan lamang ang anyo kundi namnamin din ang kaibuturan nito, upang malasahan kung nakakaumay na o masarap ang pagkakatimpla ng tula.

Ang tula'y pagmumulat. Ang panawagang pagbabago upang malunasan ang karukhaan ng nakararaming mamamayan ay isang tungkuling mahirap gampanan ngunit kailangan. Kailangan ng sipag at talino upang maipamulat sa masa ang pangangailangan ng pagkakaisa upang mabago ang sistema ng lipunan, upang mabago ang mga kagamitan sa produksyon, upang mabago ang ugnayan ng mga tao nang wala nang nagsasamantala at walang pinagsasamantalahan.

Magpapatuloy ako sa pagtula sa anyong tugma't sukat dahil naipagpapatuloy ko ang nakagisnan nang anyo nina Balagtas at Batute, mga makatang makamasa at batikan sa paglalaro ng salita. Si Balagtas, na kumatha ng mahabang tulang Florante at Laura, at si Batute, na kumatha ng mas mahabang tulang Sa Dakong Silangan. Dalawang kathang pawang pulitikal at nakapagmumulat sa sinumang babasa nito sa kanilang tungkulin sa sambayanan.

Pangarap kong makagawa ng tulang tulad ng katha nina Balagtas at Batute, isang tulang mahaba rin, ngunit pumapaksa sa kasaysayan at pakikibaka ng uring manggagawa. Palagay ko, pag nagawa ko ito at nailathala ay maaari na akong mamatay na masaya.

Brotherhood is not violence

BROTHERHOOD IS NOT VIOLENCE
by Gregorio V. Bituin Jr.

The recent death of a neophyte due to hazing is a very alarming one. It make fraternities uncivilized groups. There were so many young men who died because of hazing, young men who have dreams of a better future ahead of them.

The objective of fraternity is brotherhood, and that is also its meaning. Fraternity came from Latin word "frater" which means "brother". According to Wikipedia, "a fraternity is an organized society of men associated together in an environment of companionship and brotherhood; dedicated to the intellectual, physical, moral, religious, and/or social development of its members." Hazing, on the other hand, "is the practice of rituals and other activities involving harassment, abuse or humiliation used as a way of initiating a person into a group. Hazing is often prohibited by law and may comprise either physical or psychological abuse."

A fraternity is about fellowship with our brothers, like a Knight with their fellow Knight. I was just an Squire then when I joined a fraternity with my classmates in high school. And I thank that it was not so violent. But we sometimes did a 15 seconds rumble in our classroom with our brothers / classmates with most of us laughing, although we felt pains, after that physical activity.

Although there's some physical violence then, fraternity is not violence. Being in a fraternity is being brothers with our fellow members. A paddle is part of welcoming new members. But wooden paddle was associated with physical violence, and almost became a symbol for hazing. But wooden paddle is not violence, the act of paddling is.

In our country, a list of those who died in hazing grows bigger, with the recent death of Guillo Cesar Servando, a student of La Salle College of St. Benilde.

Our comrade activist, Alex Icasiano, leader of Sanlakas Youth, is one of them. He died of hazing in 1997. There are more. Marc Andre Marcos of San Beda College of Law, neophyte of Lex Leonum Fraternitas (LLF), July 2012; Marvin Reglos, also of San Beda College of Law, February 2012, who died on the Lambda Rho Beta initiation beating; E.J. Karl Intia, University of Makati, Alpha Phi Omega, May 2011. Leonardo “Lenny” Villa, neophyte of Aquila Legis Juris fraternity, in February 1991.

In 2009, Glacy Monique Dimaranan, 15-year-old girl, believed to be a confraternity neophyte of Scout Royal Brotherhood, was accidentally shot to death during the initiation rites in Biñan, Laguna. John Daniel L. Samparada, 18, a student of Lyceum of the Philippines in General Trias, Cavite, and said to be a recruit of Tau Gamma Phi fraternity, died due to hazing in Estrella Hospital in Silang, Cavite. Elvis Sinaluan, 21, neophyte of Scout Royal Brotherhood in Alfonso, Cavite, died October 2009. Nor Silongan, 16, criminology student at Notre Dame of Tacurong College, neophyte of Tau Gamma Phi, died Sept. 15, 2011. Noel Borja, 17, an Alternative Learning Systems student, neophyte of Tau Gamma Phi, Parola, Binondo, Manila, died Oct. 27, 2010.

EJ Karl Intia, 19, student of the University of Makati, neophyte of Alpha Phi Omega, his body was retrieved from a ravine in Sta. Maria, Laguna province, August 15, 2010. Menardo Clamucha Jr., 18, criminology student at the University of Iloilo, died from heavy beatings, neophyte of Kapatiran ng mga Kabataang Kriminolohiya in Pototan town in Iloilo province, July 18, 2010.  Chester Paulo Abracias, 18, student at Enverga University in Lucena City, neophyte of Tau Gamma Phi, his body was found wrapped in banana leaves and a blanket in a coconut plantation, August 2008.

But why are there many deaths during initiations? There are many reasons. And I just want to speculate. Some students join a fraternity probably because they want to belong to a group, while others were forced to join because of peer pressure. Sometimes they join fraternity to avoid being bullied, and to have protection. Some feel the need of a fraternity to have connections, probably in politics or business. And some felt prestigious to join a fraternity, most especially if it’s at a law school. Even if there are so many promising students who died because of hazing, others will still join because they need it, like those mentioned above.

The problem is they want protection from their would-be brothers, but what they met is death. They want to belong to a group, but that group was the cause of their death. They want recognition, but how do we recognize them if they were gone?

Hazing is not brotherhood, and brotherhood is not violence. Initiation rites should not be bloody. The wrong culture of brotherhood should ba replaced by a right culture. The culture of blood should be replaced by a culture of brotherly love.

Paddling is violence because it inflict pain in the neophyte. The paddling in an initiation rites must be replaced by a non-violent means, such as an exercise, which is not painful and bloody. Initiation rites must be revised in a fraternity.

Fraternities will not be gone, as long as many people wanted to belong to a group and band together for a common purpose. Because belonging to a group is humane, and no man is an island. But such belonging to a group should be justifiable, non-violent and should respect the rights of those concerned.

R.A. 8049 or the Anti-Hazing Law is not enough, as long as initiation rites of every fraternities and secret societies are not revised.

I suggest that the government or respective groups or agencies join hands and band together with fraternities to have a common agreement that fraternities should revise those bloody initiation rites to become a humane ritual of welcoming neophytes.

Data from:
http://services.inquirer.net/mobile/09/11/15/html_output/xmlhtml/20091115-236429-xml.html
http://www.gmanews.tv/story/174668/frat-neophyte-dies-in-cavite-hazing
http://newsinfo.inquirer.net/240395/what-went-before-previous-hazing-victims
http://newsinfo.inquirer.net/616091/what-went-before-killing-and-dying-for-brotherhood
http://philippineshazing.blogspot.com/

Ang vendor ba ay kapitalista o proletaryado?

ANG VENDOR BA AY KAPITALISTA O PROLETARYADO?
ni Gregorio V. Bituin Jr.

Utak-kapitalista, pero buhay proletaryado. Ganito nga ba maaaring ilarawan ang vendor?

Utak-kapitalista dahil nag-iisip sila ng tubo sa kanilang munting negosyo, tulad ng buy and sell na karaniwan nilang trabaho. Ngunit buhay proletaryado sila dahil wala silang pag-aaring mga pabrika, maliban sa kanilang mga paninda. Kadalasan sa kanila'y nakatira sa mga lugar ng iskwater, mga danger zones, dahil doon na ipinadpad ng tadhana.

Mga vendor silang nagsisikap maghanapbuhay ng marangal, nagtitinda-tinda upang tumubo lamang ng kakarampot. Kumbaga'y mga palpak silang kapitalista kung mahigit na silang sampung taon sa pagnenegosyo ay vendor pa rin, at walang sariling negosyong maipagmamalaki.

Nagsimula sa pagiging vendor ang mayayamang kapitalistang sina Henry Sy at Lucio Tan. Si Henry Sy ay nagsimula sa pagtitinda ng sapatos, at naitayo niya ang Shoe Mart. Si Lucio Tan naman ay nagsimula sa paggawa ng sigarilyo, at naitayo ang pabrika ng Fortune Tobacco.

Ngunit hindi lahat ng vendor ay ganito. Dahil bihira ang tulad nila. May gintong kamay ba sila sa paghawan ng landas tungo sa pag-unlad? Anong uri ng diskarte at anong klaseng utak mayroon sila upang marating ang kinalalagyan nila ngayon? Vendor noon, tycoon ngayon.

Karamihan ng mga vendor ngayon sa bansa ay nabubuhay sa sariling diskarte, buy-and-sell, pagbabakasakali upang makakain bawat araw at hindi magutom ang pamilya. Kilala ang Divisoria at Baclaran sa maraming vendor, na pati ang kalsada ay hindi na madaanan ng mga sasakyan dahil sa nakahambalang nilang paninda.

Dumating pa ang panahong ang mga vendor sa Kalakhang Maynila ay itinuring na animo'y may ketong. Ipinagbawal na sa kanila ang magtinda, itinaboy sa mga bangketang nagmistulang kanilang tindahan, sinusunog ang kanilang mga paninda upang hindi na makabalik muli sa lugar na pinagtitindahan nila. Idineklara sila ng Metropolitan Manila Development Authority (MMDA), sa pamumuno ni Bayani Fernando, na mga hudyong dapat malipol. Kaya itinuring din nila si Bayani Fernando na Hitler.

Sa kasagsagan ng bakbakang ito laban sa mga vendor ay naitayo ang Metro Manila Vendors Alliance (MMVA) noong Agosto 30, 2002 sa UP Diliman. Nagkaisa ang mga vendor upang ipagtanggol ang kanilang mga kabuhayan, na siyang tama naman at marapat gawin. Dahil hindi sagot ang hindi pag-imik na kahit nasasaktan na ay oo na lang ng oo.

Kung ating susuriin, ang pagiging vendor ay usapin pa ng survival, usapin kung paano lalamnan ang tiyan ng pamilya bawat araw. Hindi pa ito usapin ng pag-hire ng mga trabahador para magtrabaho sa kanyang negosyo. Dahil usapin ito ng survival at dahil karaniwan ng mga vendor ay nakatira sa mga lugar ng iskwater o mahihirap, hindi pa sila ganap na kapitalista kahit kung mag-isip sila'y tulad ng kapitalista, magkaroon ng tubo ang kanilang pinuhunan. Biktima rin sila ng kapitalismo. Dahil kailangan nilang mabuhay sa ilalim ng umiiral na sistema, ang pagvevendor ang naisipan nilang trabaho. Wala man silang amo, matindi naman ang kotong sa kanila, dahil kung hindi sila magbibigay ng tong, hindi sila makakapagtinda sa lugar.

Sa ngayon, ang vendor ay maaaring ituring na bahagi ng proletaryado, o mga taong walang pribadong pag-aari maliban sa kanilang lakas-paggawa. Bagamat sila'y negosyo na ang nasa isip dahil kailangan nilang buhayin ang kanilang pamilya. Nagbabakasakaling sa pamamagitan ng negosyong ang puhunan ay sariling sikap at kaunting salapi ay magkaroon ng maayos na buhay ang kanilang mga anak sa pamamagitan ng marangal na paghahanapbuhay.

Paunang Salita sa aklat na Kahoy na Walang Lilim

Paunang Salita sa aklat na Kahoy na Walang Lilim
ni Gregorio V. Bituin Jr.

ANG KAHOY NA WALANG LILIM 

SA KARTILYA NG KATIPUNAN

“Ang buhay na hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kundi damong makamandag." ~ mula sa Kartilya ng Katipunan

Napakahalaga ng katitikang ito mula sa Kartilya ng Katipunan. Kahoy na walang lilim kundi man damong makamandag ang buhay na hindi ginamit sa isang marangal at banal na layunin. Naramdaman ko ang kahoy na walang lilim na iyon nang magtungo ako, kasama ang iba pa, sa isang lugar na nasalanta ng Yolanda.

Sumama ako sa paglalakbay patungong Samar at Leyte mula Disyembre 1 hanggang madaling araw ng Disyembre 6, 2013. May dalawang trak at isang van kami na nag-convoy. Kasama ako sa isang trak na tumungo sa barangay ng Canramos, sa bayan ng Tanauan sa lalawigan ng Leyte. Habang ang isang trak naman ay sa isa pang bayan sa Leyte. Sumabay sila sa amin sa Canramos bago tumulak kinabukasan patungo sa bayan ng Abuyog na siyang bayan din ng dalawang estudyante ng UP na kasama namin at gumiya sa trak paroon. Ang van ay nagtungo naman sa Guiuan sa lalawigan ng Samar, na dumaan din sa bayan ng Borongan upang dalhin ang dala naming generator na binili sa Quiapo.

Isa akong aktibista, na layunin sa buhay ay makibaka at tumulong sa aking kapwa tungo sa pagbabago at pagkakapantay sa lipunan. Ito ang dahilan kung bakit napadpad ako sa mga grupong tulad ng KAMALAYAN o Kalipunan ng Malayang Kabataan, Sanlakas, Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), Zone One Tondo Organization (ZOTO), Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ), Saniblakas ng Inang Kalikasan (SALIKA), Partido Lakas ng Masa (PLM), at sa kasalukuyan ay sa Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP). Kasapi rin ako ng Kamalaysayan  (Kaisahan sa Kamalayan sa Kasaysayan, na dating Kampanya para sa Kamalayan sa Kasaysayan) na nagtataguyod ng Kartilya ng Katipunan.

Dalawang dekada nang kumikilos mula sa kilusang makabayan tungo sa kilusang sosyalista. Nasa tanggapan ako ng PLM nang maranasan ang matinding bagyong Ondoy na nagpalubog ng buong Kamaynilaan sa baha sa loob ng anim na oras noong Setyembre 26, 2009. Hanggang sa maganap ang pinakamtinding bagyo sa kasaysayan, ang Yolanda (na Haiyan ang internasyunal na pangalan), noong Nobyembre 8, 2013. Dahil dito'y boluntaryo akong sumama sa People's Caravan patungo sa mga nasalanta ng bagyong Yolanda. Ang People’s Caravan ay pinangunahan ng mga kasapi ng Partido Lakas ng Masa (PLM), Bukluran ng Manggagawang Pilipino - Timog Katagalugan (BMP-ST), at SuporTado Movement.

Nakarating kami sakay ng trak sa St. Vincent Ferrer Parish sa Brgy. Canramos, Tanauan, Leyte noong Disyembre 3, 2013. Sinalubong kami ng kura parokong si Fr. Joel, at nagtulong kami ng mga mamamayan doon sa pagbaba ng mga kargamentong relief goods mula sa trak.

Magkahalong pananabik at panlulumo ang aking dinatnan doon. Pananabik dahil sa unang pagkakataon ay nakarating ako ng lalawigan ng Samar at Leyte. Panlulumo dahil dinatnan namin ang kalunos-lunos na kalagayan ng mga kababayan nating nasalanta ng superbagyong Yolanda.

Naikwento naman ni Fr. Joel ang tungkol sa isa niyang sakristan na umalis na sa lugar. Ayon sa kanya, noong kasagsagan ng bagyo, akala ng sakristan na hawak na nito ang kamay ng kanyang kapatid upang di matangay ng rumagasang baha, ngunit ibang tao pala ang kanyang nasagip. Wala ang kanyang kapatid at ilang araw pa bago natagpuan ang labi nito sa isang malayong lugar.

Naglibot ako at nakita ako ni Ka Rene na dati kong kakilala noon pang 1998 sa pakikibaka laban sa demolisyon sa kanilang lugar sa Taguig. Nakilala agad niya ako at sinabi niyang "Di ba, taga-Sanlakas ka?" Na sinagot ko naman agad ng "Oo." Dugtong niya, "Natatandaan mo pa ba ako? Dati akong taga-Fomcres, kasama nina Dacuno." Sagot ko naman ay "Oo, pamilyar nga sa akin ang mukha mo." Napakaliit ng mundo.

Naikwento niya ang masakit na pangyayari noong panahon ng Yolanda. Nang humupa ang bagyo at bumaba na ang tubig ay natagpuan na lamang na nakasabit sa isang mataas na puno ang kanyang ina, wala nang buhay.

Tapos noon ay sinabi ko kay Fr. Joel ang tungkol kay Ka Rene. Inakyat naman namin nina Ka Rene ang kampanaryo upang makita ang buong paligid. Naglibot din kami ni Ka Rene sa palibot ng barangay hanggang sa plasa, kung saan nakita ko ang maraming body bags, mga nawalan ng bubong na eskwelahan at mga tanggapan, habang tangan ko ang aking kamera at kumuha ng mga litrato.

Mainit ang panahon ng aming paglilibot. Dapat na nakasumbrero ka o kaya'y nakapayong dahil walang punungkahoy na may lilim. Habang nagmumuni doon ay naalala ko ang unang taludtod na nakatitik sa Kartilya ng Katipunan, na tulad ng nakikita ko nang panahong iyon. Kahoy na walang lilim. Ang pambungad na aral ng Kartilya ng Katipunan ay "“Ang buhay na hindi ginugugol sa isang malaki at banal na kadahilanan ay kahoy na walang lilim, kundi damong makamandag."

Aktibista ako, makakalikasan, at nais kong gugulin ang aking buhay hindi tulad ng isang kahoy na walang lilim. Tulad din ng ibang may marangal na layunin sa buhay, hindi natin dapat sayangin ang ating panahon sa mga walang kabuluhang bagay. Nais kong gugulin ang aktibismo upang maiahon ang bayan sa kahirapang dulot ng pribadong pagmamay-ari ng iilan sa mga kasangkapan sa produksyon. Dapat tayong maging isang punong magbibigay lilim sa ating kapwang naiinitan ng karukhaang kanilang dinaranas.

Ang kahoy na may lilim ay magbubunga ng matatamis na prutas pagkat minahal at inalagaang mabuti. Tulad ng isang matatag na punongkahoy, pag tayo ay nawalay sa uring manggagawa ay para tayong mga sangang nawalay sa puno. Dapat pala tayong maging sanga ng punong nagbibigay ng lilim sa ating kapwa.

Napakahalaga ng Kartilya ng Katipunan bilang bahagi ng ating pakikibaka para sa isang maayos na kapaligiran at magandang kalikasan. Kaya halina’t isapuso ang Kartilya ng Katipunan at huwag maging kahoy na walang lilim.

Umalis kami sa Leyte nang may panibagong pag-asang lalong nagpainit sa pagkilos upang makamit ang lipunan at kalikasang inaasam.

Abril 22, 2014

Sampaloc, Maynila

Si Teodoro Asedillo bilang Bayani ng Sariling Wika

SI TEODORO ASEDILLO BILANG BAYANI NG SARILING WIKA

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Bago pa maging tagapagtanggol at maging Ama ng Wikang Pambansa si Manuel L. Quezon, may isa nang kilalang guro sa kasaysayan ang unang nagtanggol sa sariling wika, at siya si Teodoro Asedillo.

Dapat ituring na bayani ng wikang pambansa ang rebolusyonaryong guro na si Teodoro Asedillo. Ayon sa kasaysayan, labing-isang taon naglingkod bilang guro si Maestro Asedillo sa mababang paaralan ng Longos sa lalawigan ng Laguna, mula taong 1910 hanggang 1921. Bilang guro, itinuro niya ang lahat ng aralin sa maghapong pagpasok sa klase ng mga mag-aaral sa elementarya. Siya’y naangat bilang head teacher ngunit nagpatuloy siyang nagturo sa mga batang nasa ikatlo at ikaapat na baytang. Kilala siya sa kahusayan sa pagtuturo. Isang disiplinaryan, ayaw niya sa mga estudyanteng nagbubulakbol, di nagsisikap matuto, at nagsasayang lang ng oras.

Nang panahong iyong sakop ng Amerika ang bansa, ipinagbawal ang paggamit ng sariling wika sa pagtuturo, at yaong gumagamit nito'y pinarurusahan. Noong elementarya ako'y naranasan ko rin ang ganito sa aming paaralan, ipinagbawal ang paggamit ng sariling wika, at may parusa ang magsasalita ng sariling wika, gayong mahigit na kalahating siglo na yaong nakararaan sa panahon ni Asedillo. Matutunghayan natin ang eksenang ito sa unang bahagi ng pelikulang Asedillo na pinagbidahan ni Fernando Poe Jr. na ibinase sa kanyang buhay.

Isa sa pinagtuunan ng pansin ng mga Amerikanong kolonisador ay ang Department of Public Instruction (DPI) sa kanilang kampanya ng pasipikasyon (pwersahang pagpayapa) at asimilasyon (sapilitang pagpapalunok sa atin ng sarili nilang kultura). Sa pamamagitan ng Philippine Commission Act No. 74 (Enero 1901), iniatas ni Gobernador-Heneral Elwell Otis ang mga sumusunod na polisiya: (1) sentralisadong sistema ng batayang edukasyon; (2) paggamit sa Ingles bilang wikang panturo at komunikasyon; at (3) pagtatatag ng isang kolehiyong normal para sa maramihang pagsasanay ng magiging mga guro. 

Ang mga pangyayari at kalagayang ito ang nagtulak sa unang paghihimagsik ni Asedillo. Pinili niyang gamitin ang wikang Pilipino sa halip na wikang Ingles. Iminulat niya ang mga mag-aaral sa kagitingan at aral ng mga bayaning Pilipino, habang tinuruan din niya ang mga mag-aaral ng awiting makabayan. Hindi rin niya ginamit ang mga aklat na sinulat ng mga dayuhang awtor. Dahil dito, siya’y kinasuhan ng insubordinasyon o pagsuway sa kautusan ng kagawaran noong 1923. Ipinagtanggol niya ang sarili at ikinatwirang hindi dapat ipilit sa mga batang Pilipino ang kulturang banyaga sa kanilang karanasan at pang-unawa. Ngunit siya’y natalo at natanggal sa pagtuturo. Ang pamilyang Asedillo ay naghirap ng husto. 

Anong saklap na pangyayari! Nang dahil sa pagtatanggol sa sariling wika na dapat gamitin sa pagtuturo, siya pa ang natanggal.

Naging masalimuot ang buhay ni Asedillo mula noon. Hinirang siya ng alkalde sa bayang San Antonio bilang hepe ng pulisya roon, ngunit nabiktima ng pang-iintirga at natanggal bilang hepe.

Nang maitatag ang Katipunan ng mga Anakpawis sa Pilipinas (KAP) noong 1929, sumapi rito si Asedillo nang nagkatrabaho na siya bilang magsasaka sa taniman ng kape. Hanggang siya'y atasaan ng pamunuan ng KAP na lumuwas sa Maynila upang mag-organisa ng mga manggagawa partikular sa unyon ng La Minerva Cigar and Cigarette Factory sa Tondo, hanggang sa ang mga manggagawa rito ay nagwelga. Sa welgang iyon ay pinagtangkaan siyang arestuhin ng Konstabularya ngunit nakatakas siya patungong Laguna, ang kanyang probinsya. 

Bumalik siya sa Laguna kung saan may base ng magsasaka ang KAP. Muli siyang nag-organisa. Napagtanto niyang hindi na maaari ang parlamentaryong paraan lamang ng protesta. Hindi na libro, plakard at araro ang hawak-hawak, kundi baril, bilang isang mandirigma ng masa. Ipinakita niya ang kahusayan sa pamumuno, at nagsagawa sila ng repormang agraryo, pinababa ang buwis o upa sa lupa.

Sumanib si Asedillo sa mga pwersa ni Nicolas Encallado, na kilala sa tawag na Kapitan Kulas.

Naging alamat si Asedillo sa mga lugar na pinaglalabas-masukan niya noon sa Laguna at Tayabas. Siya’y katulad ni Robin Hood na ang kinukuha sa mayayaman ay ibinibigay sa mahihirap. Sinasabing araw na araw ay ligtas siyang nakakapaglakad sa mga kalye ng pinagmulan niyang bayan, at pinakakain siya ng taumbayan at pinatutuloy sa kanilang bahay.

Noong Disyembre 31, 1935, pagkaraan ng mahigpit na paghahanap ng mga tropa at ahente ng gubyerno kina Asedillo at Encallado, natagpuan nila ang pinagtataguan ni Asedillo sa Cavinti, Laguna. Sa labanang nangyari, napatay si Asedillo at ang dalawa niyang badigard. Pagkaraa’y inilibot ng Konstabularya sa bayan-bayan ang bangkay ni Asedillo na tadtad ng bala. Ang buong ngitngit ng kaaway ay ipinadama kahit sa kanyang luray na bangkay. Kinaladkad sa mga poblasyon, sa harap ng mga presidencia ng mga bayang kanyang kinilusan, upang ipagyabang na patay na si Asedillo. Si Asedillo ay itinulad kay Kristong ipinako sa krus hanggang sa mamatay.

Marahas na wakas ang nangyari kay Teodoro Asedillo, guro at tagapagtanggol ng sariling wika. Ngunit ang halimbawa niya bilang tagapagtanggol ng sariling wika, una pa kay Manuel Quezon, ay hindi dapat mabaon sa limot. Dapat siyang itaguyod sa panahong ito na dinedelubyo ng globalisasyon ang edukasyon at K-12 upang huwag nang pag-aralan ng sambayanang Pilipino ang sariling wika, at matuto na lang ng wikang dayuhan upang maging alipin sa ibang bansa.

Noong kanyang panahon ay wala pang idinedeklarang wikang pambansa, ngunit ang pagtataguyod niya ng sariling wikang nakagisnan niya ay malaking bagay na upang kilalanin siyang tagapagtanggol ng sariling wika at hindi ng wika ng dayo.

Dapat itaguyod ang simulan ni Teodoro Asedillo, hindi lamang ang kanyang paninindigan noong siya'y kasapi ng KAP, kundi higit sa lahat, bilang tagapagtanggol ng sariling wika.

Dapat siyang kilalanin at gawan ng bantayog bilang ganap na pagkilala sa kanya at ituring siyang bayaning nakibaka laban sa mga dayuhan at bayaning nanindigan para sa sariling wika. Halina't tayo'y magkaisa upang bigyang parangal si Asedillo bilang una pa kay Quezon sa pagtataguyod ng sariling wika.

Mabuhay si Teodoro Asedillo, rebolusyonaryo, tagapagtanggol ng api, at bayani ng sariling wika!